Amaliy 7-Mavzu: Tarmoqda ma’lumotlar havfsizligining uskunaviy va dasturiy ta’minoti Reja

Ikkinchi bosqich - (1949-1976) amaliyotchi matematik K. Shennonning
“Mahfiy tizimlarda bog‘lanish nazariyasi” nomli ilmiy ishining chop etilishi bilan
boshlanadi. Bu davrda EHM lardan foydalangan holda kriptologik izlanishlar keng
miqyosda olib borildi. Kriptologiya matematik fanga aylandi. Ammo, bu fan
mevalaridan faqat diplomatik va harbiy tashkilotlarning aloqa xizmati
foydalangani uchun, kriptologiya "yopiq" (mahfiy) fan bo‘lib qoldi.
Uchinchi bosqich - (1976 yildan hozirgi davrgacha) kriptologiya ochiq fanga
aylandi. Bu jarayon amerikalik matematik U. Diffi, M. Xellmanlarning
"Kriptografiyadagi yangi yo‘nalishlar" ilmiy ishining chop etilishidan boshlandi.
Bu ishda “mahfiy” ma’lumotlarni “yopiq kalitlarsiz”, ya’ni ochiq usulda uzatish
mumkinligi (K. Shennon ishlaridan aynan shu jihati bilan farqlanadi) ko‘rsatildi.
Bu bosqichda kriptografik usullar amaliyotda ommaviy ravishda qo‘llana
boshlandi. Bu holatni bank ishida, kompyuter tarmoqlarida (masalan, Internet da)
va boshqa bir qator sohalarda kuzatish mumkin bo‘ldi. Masalan, AQSH da bir
yilda kriptologiyaga 15 mlrd. dollargacha mablag‘ sarf qilinadi.
Kriptologiya informatikaning fanining rivojlanishiga ham katta ta’sir ko‘rsata
boshladi. Zamonaviy kriptologiya matematikaning ehtimollar nazariyasi,
matematik statistika, algebra, sonlar nazariyasi, algoritmlar nazariyasi,
hisoblashlarning murakkabligi kabi sohalari bilan chambarchas bog‘langan.
Shifrlash jarayonini avtomatlashtirish uchun shifrlash qurilmasi deb ataluvchi
maxsus va o‘ta kuchli kompyuterlar ishlab chiqildi. G‘arbiy mamlakatlarda BCRYPT, IBM-4755, Datacryptor kabi shifrlash qurilmalaridan keng foydalaniladi.
Kriptologiya tarixiga oid ayrim malumotlarni keltirib o‘tamiz.
Mesopotamiyada olib borilgan areologik qazish ishlarida eramizdan avvalgi
XX asrga mansub bo‘lgan eng qadimiy shifrlangan matnlardan biri topildi. U sopol
taxtachaga o‘yib yozilgan bo‘lib, sopol idishlarni bo‘yash uchun ishlatiladigan
bo‘yoqning retsepti haqidagi matn bo‘lib chiqdi. XVII asrda kardinal Rishele
tomonidan dunyoda birinchi bo‘lib, shifrlash xizmati tashkil qilindi. Nyuton, Eyler,
Leybnits, Gauss, Kardano kabi buyuk matematiklar ham bevosita kriptologiya
bilan shug‘ullanganlar. Kriptologiyada quyidagi atamalar qabul qilingan.