Амалий машғулот 12-мавзу: инвестиция рискларини бошқариш

Кўрсаткичлар
1.	Сотиш ҳажми	300*20	6000 долл.
2.	Ўзгарувчан ҳаражатлар	300*12	3600 долл.
3.	Ялпи фойда	6000-3600	2400 долл.
4.	Доимий ҳаражатлар		1600
5.	Соф фойда	2400-1600	800
“Чарос” корхонасининг сумкалари
1.	Сотиш нарҳи		20 долл.
2.	Ўзгарувчан ҳаражатлар		12 долл.
3.	Фарқи		8 долл.

Зарарсизлик нуқтаси = C / (P –V) = 1600 / (20-12) = 1600/8 = 200 дона сумка.

Демак, “Чарос” корхонаси ишлаб чиқаришининг зарарсизлик нуқтаси 200 дона сумкага тенг. Корхона ўзининг ишлаб чиқариш ҳаражатларини қоплаши учун ойига 200 дона сумка ишлаб чиқариши керак. Корхонанинг 200 дона сумкадан ортиқ ишлаб чиқарган маҳсулоти корхонанинг самарали фаолият юритишини таъминлайди
“Зарарсизлик нуқтаси” ни аниқлаш усули ёрдамида маҳсулот сотишдан тушган тушум уни ишлаб чиқариш ҳаражатларига тенг бўлган ҳолдаги сотиш ҳажми аниқланади. Агар сотиш ҳажми бу нуқтадан паст бўлса, корхона зарарларни қоплаши мумкин. Агар пул кирими ҳаражатларга тенг бўлса, корхона ишини зарарсиз олиб бораётган бўлади. Зарарсизлик таҳлили лойиҳа қуввати ёки ишлаб чиқариш ҳажми миқдорини топиш мақсадида қўлланилади. Агар ишлаб чиқариш ҳажми паст бўлса, корхона зарарга ишлаётган бўлади.
“Зарарсизлик нуқтаси”ни аниқлашнинг математик программалаштириш усули ёрдамида бизнесни ташкил этиш ва лойиҳа рискларини таҳлил қилиш бўйича қуйидаги масалани кўриб чиқамиз.
2-масала. Бизнесмен офис учун керакли жиҳозларни (масалан, факслар ва ксероксларни) сотиб олиб ўз мижозларига ижарага берадиган бирор фирма ташкил этсин. Ҳисоб-китоблар осон бўлиши учун фараз қилайлик, ҳар бир мижоз билан тузилган ижара шартномасининг муддати 2 йилни ташкил этсин, ҳамда бу муддат жиҳозлар сотиб олинган вақтдан, яъни 1-йилдан бошлансин. Фирма томонидан бозор таҳлил қилинганда шундай натижага эришилдики, яъни стандарт ижара ҳақи бўйича таклиф қилинаётган офис жиҳозларига бозорда бўлган талаб чекланмаган ҳамда ижара ҳақининг умумий суммаси 2-йилнинг оҳирида тўланади.
Бизнесмен ҳар бир факс ва ксероксни ижарага бериши орқали соф дисконтланган даромади (NPV) мос равишда 400 ва 500 п.б.¹га тенг. Факснинг қиймати эса 300 п.б. бўлиб, шартнома бўйича 100 п.б.ни 1-йилнинг оҳирида, қолган сумма (200 п.б.ни) 2-йилнинг оҳирида тўланади. Ксерокснинг қиймати эса 400 п.б. бўлиб, у ҳам шу каби: 300 п.б.ни 1-йилнинг оҳирида, қолган сумма (100 п.б.ни) 2-йилнинг оҳирида тўланади. Бизнесменнинг ҳисоб-китобларига кўра, йиллик пул маблағлари чекланган бўлиб, 1-йилда 40 000 п.б. га, 2-йилда 30 000 п.б. га эга бўлар экан.
Лойиҳанинг соф дисконтланган даромадини максимал суммага етказиш учун бизнесмен қанча факс ва қанча ксерокс сотиб олиши керак?
Ушбу масаланинг ечимини топиш учун чизиқли программалаштириш усулига мурожат қиламиз. Масаланинг моделини тузиш учун сотиб олиш керак бўлган жиҳозларнинг сонини қуйидагича белгилаб оламиз:
- f - факслар сони;
- x - ксерокслар сони.
Бундан фойдаланиб, қуйидаги ифодани келтириб чиқарамиз: