2.4. Tyuring mashinasi yordamida yechiladigan misollar:
Quyidagi funksiyalarni hisoblovchi algoritmlari Tyuring mashinasining dasturlari
sifatida ifodalang:
Dastlab a) misolni yechishdan boshlasak,
Tashqi alfavit: {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9}
Ichki alfavit: {
0
q
,
1
q
,
2
q
, L, s}
0
q
- to’xtash holati
1
q
- dastlabki holat
0
a
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
1
q
2 s.
2 s.
0
q
3 s.
0
q
4 s.
0
q
5 s.
0
q
6 s.
0
q
7 s.
0
q
8 s.
0
q
9 s.
0
q
0 L.
2
q
1 L.
2
q
2
q
1 s.
0
q
1 s.
0
q
2 s.
0
q
3 s.
0
q
4 s.
0
q
5 s.
0
q
6 s.
0
q
7 s.
0
q
8 s.
0
q
9 s.
0
q
0 L.
2
q
Endi shu Tyuring mashinasi yordamida misol ishlab ko’rsak,
1-qadam:
0
a
0
a
9
8
0
a
0
a
2-qadam:
0
a
0
a
9
0
0
a
0
a
3-qadam:
0
a
0
a
0
0
0
a
0
a
4-qadam:
0
a
1
0
0
0
a
0
a
Ko’rinib turibdiki, misol qilib 98 sonini oldik. 98 soniga 2 sonini qo’shish
natijasida 100 degan javob oldim.
Endi b) misol uchun Tyuring mashinasini tuzsak,
Tashqi alfavit: {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9}
Ichki alfavit: {
0
q
,
1
q
,
2
q
, L, s}
0
q
- to’xtash holati
1
q
- dastlabki holat
0
a
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
1
q
4 s.
4 s.
0
q
5 s.
0
q
6 s.
0
q
7 s.
0
q
8 s.
0
q
9 s.
0
q
0 L.
2
q
1 L.
2
q
2 L.
2
q
1 L.
2
q
2
q
1 s.
0
q
1 s.
0
q
2 s.
0
q
3 s.
0
q
4 s.
0
q
5 s.
0
q
6 s.
0
q
7 s.
0
q
8 s.
0
q
9 s.
0
q
0 L.
2
q
Endi shu Tyuring mashinasi yordamida misol ishlab ko’rsak,
1-qadam:
0
a
0
a
9
8
0
a
0
a
2-qadam:
0
a
0
a
9
2
0
a
0
a
3-qadam:
0
a
0
a
0
2
0
a
0
a
4-qadam:
0
a
1
0
2
0
a
0
a
Ko’rinib turibdiki, misol qilib yana 98 sonini oldim. 98 soniga 4 sonini qo’shish
natijasida 102 degan javobni oldim.
III. XULOSA.
Men ushbu kurs ishimni yozish davomida аlgоritm judа mаshhur bo’lib, XX-аsr
bоshlаrigаchа «аlgоritm» so’zining o’zi «Еvklid аlgоritmi» mа’nоsidа ishlаtilib
kеlindi. Bоshqа mаtеmаtikа mаsаlаlаrni bоsqichli еchishni tаsvirlаsh uchun esа
«usul» so’zidаn fоydаlаnilgаn.
1936 yildа Аlgоritmlаr nаzаriyasi bo’yichа birinchi fundаmеntаl ilmiy ishlаr bir-
biridаn аlоhidа tаrzdа Аlаn Tyuring, Аlоiz CHyorch vа Emil Pоstlаr e’lоn qildilаr.
Ulаr tоmоnidаn tаklif etilgаn Tyuring mаshinаsi, Pоst mаshinаsi vа CHyorchning
lyamdа-hisоblаnuvchаnlik usuli аlgоritm fоrmаlizmining ekvivаlеnt shаkllаridir.
Ulаr tоmоnidаn tаklif etilgаn tеzislаr аlgоritm intuitiv tushаnchаsi vа fоrmаl
tizimlаrning ekvivаlеntligini tа’kidlаb bеrdi. Аlgоritmik еchimsiz muаmmоlаrning
fоrmulirоvkаsi vа isbоti ushbu ishlаrning muhim nаtijаsi bo’ldi.
Ushbu kurs ishim uchun men Tyuring mashinasini, uning sxemasini, Tyuring
mashinasi imkoniyatlarini, Tyuring tezisini o’rganib chiqdim. Bir qancha misollar
uchun Tyuring mashinasini tuzib chiqdim va shu mashinani to’g’riligini tekshirish
maqsadida uni sinovdan o’tkazib ko’rdim. Tyuring tezisi va unga ekvivalent
bo’lgan tushunchalarni ham o’rganib chiqdim. Bundan tashqari men ushbu kurs
ishimda Tyuring mashinasining tarkibiy qismlarini ham keltirib o’tganman.
IV.
Foydalanilgan adabiyotlar.
1. В.И.Игошин. Математическаya логика и теориya алгоритмов.
Издательство Саратовского Университета,1991.209-211с.
2. О.П.Kузнецов. Дискретнаya математика длya инженера.
М:Энергоатомиздат, 1982, 144-155 с.
3. Н.А.Kриницкий,Г.А.Mиронов, Г.Д. Фролов. Программирование и
алгоритмические yaзыки,M:Наука,1979, 63-66 с.
4. E.З. Любимский, В.В. Mартынюк, Н.П.Tрифонов
Программирование, M:Наука, 1980,13-17 с.
5. Yuldashev Z.X. “Algoritmlar (magistrlar uchun ma’ruza matni)” Toshkent
2008-yil 99-bet.
6. Boboxo’jayeva N.M. “Algoritmlar nazariyasi” 86 bet
7. http://structur.h1.ru/hash.htm
http://intsys.msu.ru/stuff/vnosov/theorald.htm#top
8.
www.hpcc.unn.ru
9.
www.procmem.ru
10. https://plato.stanford.edu/entries/turing-machine/
11.
https://www.cl.cam.ac.uk/projects/raspberrypi/tutorials/turing-
machine/one.html