Алтиев a. C. Ердан фойдаланиш

 
 
 
 
18.1 – схема.
Хорижий мамлакатларда ер муносабатларини тартибга солишнинг умумий тамойиллари
101
 
101
Муаллиф тадқиқотлари асосида тузилган 

---

361 
Бозор 
иқтисодиёти 
ривожланган 
мамлакатларда 
ерларни 
хусусийлаштиришга устуворлик берилишига қарамасдан, кўплаб фермерлар 
ерларни сотиб олишдан кўра уни ижарага олишни самарали деб 
ҳисоблашмоқда. Ерларни олди-сотди қилиш ёки ижарага бериш жараёнлари 
маълум бир чекловлар ва тартиблар асосида амалга оширилганлиги боис, 
фермерларнинг фойда олиши ёки хўжалик фаолиятлари самарадорлигини 
ошириш имко-ниятлари чеклангандир, шунинг билан бирга ерларни энг 
самарали 
фойдала-нувчиларга 
бериш 
механизмлари 
ҳам 
ишлаб 
чиқилмагандир. 
Бу борада Польшада иккинчи жаҳон урушидан кейин амалга оширилган 
ишларнинг таҳлили шуни кўрсатмоқдаки, ерга бўлган мулкчилик 
шаклларидан қатъий назар, ерларни бериш ҳуқуқларини чеклаш – бу 
самарадорликни оширишга жиддий тўсқинлик қилувчи омиллардан бири 
бўлмоқда. Ерларнинг хусусий мулк бўлиши уларни фойдаланувчиларга 
бериш ҳуқуқи-дан тўлиқ фойдаланиш имконини бермайди: айрим ўтиш даври 
иқтисодиёти мамлакатларида ер эгаларининг хусусий ерларини олди-сотди 
қилишлари борасида бир қатор чекловлар ўрнатилган. Бошқа бир 
мамлакатларда эса давлатга тегишли ерлардан фойдаланиш ҳуқуқларини 
тўлиғича бериш имкониятлари кафолатланади.
МШЕ мамлакатлари билан айрим МДҲ давлатларида (Арманистон, 
Грузия, Молдова ва Озарбайжон) ерларни хусусий мулк сифатида тан 
олинади ва уларнинг олди-сотдиси бўйича ҳеч қандай юридик чекловлар 
ўрна-тилмаган. МДҲ давлатларининг орасида энг йирик қишлоқ хўжалиги ер 
ресурсларига эга бўлган Россия ва Украинада юридик жиҳатдан ерлар 
хусусий ҳисобланади, лекин амалиётда ерларни олди-сотди қилиш чекланган 
бўлиб, асосий эътибор ижара муносабатларига қаратилгандир.
МДҲнинг қолган давлатларида (Марказий Осиё ва Белоруссия) эса 
ерлар умуман хусусийлаштирилмаган, лекин ер муносабатларидаги ўзига хос 
ёндашувлари билан бир-биридан фарқ қилади: Козоғистон, Қирғизистон ва 

---

362 
 
Тожикистонда ердан фойдаланиш ҳуқуқи кафолатланади ва авлоддан-авлодга 
қолдирилиши мумкин. Туркманистон, Ўзбекистон ва Белоруссияда эса, ер 
олди-сотдиси амалга оширилмаяпти.
Кўриб чиқилаётган мамлакатларнинг барчасида ерларни тақсимлаш 
тартиби турличадир. Сўнгги 10 йилликлар давомида амалга оширилаётган ер 
муносабатларининг таҳлили шуни кўрсатмоқдки, ер муносабатлари 
жараёнларида бўладиган ҳар қандай ишларни амалга оширишнинг аниқ ва 
илмий асосланган механизмларини ишлаб чиқиш бугунги куннинг долзарб 
маса-лаларидан бири бўлмоқда. 
2-иловада МШЕ ва Марказий Осиё мамлакатлари ер муносабатлари 
билан боғлиқ бўлган мезонлар келтирилган. Ушбу мезонлар – ерларни 
хусусийлаштириш 
борасидаги 
ҳуқуқий 
муносабатлар 
(ерларни 
хусусийлаштиришга рухсат берилганми ёки йўқ), ерларни хусусийлаштириш 
мумкин бўлган мамлакатларда хусусийлаштириш стратегияси (ерларни 
аввалги эгасига такроррилиши ёки хўжалик аъзолари ўртасида 
тақсимланиши); жисмоний шахсларга ерларни беришнинг қабул қилинган 
стратегияси (ер майдонларининг физик шакли ёки ер улушларидан 
фойдаланиш ҳуқуқини берувчи сертификатлар); шунингдек ерларни сотиш, 
сотиб олиш ва ижара шартномаси орқали бериш имкониятларини назарда 
тутади.