Allayarov A. I. O’rmonov H. B. O‘zbekistondagi ziyoratgoh obidalar

Shamsuddin Kulol maqbarasi

joylashgan. Amir To‘rag‘ayning qolgan qismi madrasa xonalaridan biriga olib o‘tilgan. Amir Temurning hukmronligi davrida Kulolning maqbarasi marmardan ishlangan toshtaxta bilan qoplangan. Keiynroq, Mirzo Ulug‘bek hukmronligi davrida Shamsiddin Kulol qabri tepasiga soddagina gumbazli maqbara qurilgan. Ko‘k Gumbaz masjidi maqbara qarshisiga 1435 yil qurilgan. Portaldagi yozuv Ulug‘bek tomonidan uning otasi Shohrux buyrug‘i bilan qurilgan. Bu masjid ham Shahrisabzdagi jome’ masjidi hisoblanadi.

1437-1438 yillar, masjid qurilishidan ikki yil o‘tgach, Ulug‘bekning buyrug‘i bilan Temuriylar avlodi va a’zolari uchun Shamsiddin Kulol maqbarasining janubiy devori ortiga maqbara qurilgan. XV-XVII asrlarga tegishli marmar qabr toshlari orasida termiziylar Sayidlariga tegishli ismlarini ham uchratish mumkin. Shu yerdan maqbaraning ikkinchi nomi — Gumbazi Sayid, ya’ni Sayidlarning gumbazi nomi kelib chiqqan.

Shunday qilib, Dor-ut-Tilovat madrasasining ichki hovlisi atrofida XIV-XV asrlar orasida bir yirik memorial majmua hosib bo‘lgan bo‘lib, Shamsiddin Kulol maqbarasi, gurxonali Amir To‘rag‘ay madrasasi, masjidi va Ulug‘bek maqbarasidan tashkil topgan. Dor-ut Saodat va Dor-ut Tilovat — ikki yirik memorial majmuasi orasida qadimiy qabr joylashib, u yerga mahalliy zodagon a’zolari va amaldorlari ko‘milgan.⁷³

 Hazrati Bashir ziyoratgohi. Qashqadaryo viloyatining Kitob tumanida xushmanzara tog‘ bag‘ridagi Hazrati Bashir qishlog‘ida joylashgan ziyoratgoh qishloqning o‘rtasida Niyoztepa nomi bilan atalgan tepalikda qad rostlagan. Niyoztepadan qaynab chiqayotgan buloq dunyoning turli chekkalaridan tashrif buyuradigan minglab ziyoratchilarga kuch bag‘ishlab, bu yerda o‘sgan ulkan chinorlar, yong‘oq, bodom daraxtlari kishining bahri-dilini ochadi.