Aliy -aydostin atqosshisi edi

Tolepbergen Qayipbergenovtin "Baxitsizlar "romaninin tiykargi mazmuni tomendegishe: Aydos -Qaraqalpaqtin ati shiqqan biybabasi bolip hayali Aysha ullari Irza ham toreler.Olarda sawashta gelle qilinadi.
Dawlet basi ogizi -bul Aydos ham inilerine akesinen qalgan miyras esaplanadi .Bul ogizdi saxiy Aydos atqosshisi Aliydi balasi alajaq qizga sarpay sipatinda tartiq qiladi albette bunnan inilerinin qahiri keledi.Inileri ham Aydostin usasligi bul qaslarinin ustindegi meni edi.
Begis -Aydostin inisi batir .Olardin arasina suwiqliq tusiwinin tiykargi sebebi Qonirat xaninin xati bolip xattin mazmuni boyinsha Aydos Xiywa xanina qaraqalpaqtin suliw qizlarin wade etkeni eger inileri waqtinda hareket etpese agasinin sayasinda qaladi dep osek soz jazgan boladi.
Mirjiq-kishi inisi.Aldin Qonirat hakimi tarepte bolip son Maman menen Janadaryalilar tarepke otken boladi.
Qumar -Aydostin kishi inisinin hayali.Esengeldi biydin Ozbek hayalinan bolgan shirayda aldina adam salmaytugin gozzal edi.Biraq tek gozzalliqta emes aqilda dilwarliqta da esli edi.Olardin uli Ernazar qazaq palwani Esetten palwanliq sirlarin uyrenedi.Biraw ustazi urista qazalanadi.
Esengeldi mahrem -Qumardin akesi Mirjiqtin qayinatasi.Qonirat tarepte bolip Xiywa xanin jaqtirmaydi.Elgeldi-Esengeldi biydin balasi Qumardin ajagasi.Olda Qonirat tarep.
Aliy -Aydostin atqosshisi edi.
Dospan -Aliyden keyingi atqosshisi Parshagul -aldin Aliydin ulken balasina atastirilip son oni Aliy Aydostin inilerine qosilganin bilip oltirgennen son kishi balasi Omarga nekelengen qiz.Biraq baxti kelispey Aliy oni ozine nekeleyjagin bilip biybabaga shaginip bargannan son bunday namisqa shidamagan Aliy ozin oltiredi.Al Parshaguldi bolsa Dispanga nekeletedi.Olar balali bolganda birinshi perzentinin ati qoyiw boyinsha kop oylasiq boladi .Aydos sol waqitta Xiywa xanina xizmet etkenlikten atin Raxim qoy dese marxum akesi Jaqsiliq Tenel boliwin qaler edi .Biraq ol biybabasi ushin ol balasinin atin Raxim qoyadi.Al Omar bolsa akesinin ozinin kegi ushin Raximfi oltiredi.
Orinbay biy-bul biy Buxara tarepte bolip olarga hadden tis iseniwshi edi
Esengeldi sari-ati Esengeldi mahrem menen bir bolgani menen oni olsede jaqtirmagan ozi hasli Janadaryalilar bette.
Dawletnazar molla-Orinbay biydin balasi.
Maman -bul biy orislarga isenedi olardan jardem kutiwshi edi.
Muhammedjan bek -Xiywanin askerbasisi.Juda jas ham ozine isengen Aydostida jas ulken dep siylamay betine tik qsrap soyleytugin edi.Hatte Aydosqa inilerin oltirmese ozi oltiriwin aytip eger olarga qosilsa ozin oltiriwden de tayinbasligin aytqan.
Qaraqalpaq elinde tinishliqti saqlap otirgan hatte atin putin Xorezm biletugin aga-iniler tuwrisinda yagniy Aydos Begis Mirjiq haqqinda.Olar oz elin janinan artiq koriwshi batirlar desek qatelespeymiz.Lekin bunday awizbirshiliktinde kemisi boladi eken. Olardi birbirine qayrawshi Qonirat hakimi Toremurat suwpi aga inilerdi qarsi qoyadi.Begis penen Mirjiqqa xat jazip Aydosti danqparaz satqinga shigarip ozinin hiyle jolin oylaydi .Ele jas bolgan inileri hakimnin sozlerine isenip agasin jaman korip qaladi ham qatiqtay uyip otirgan xaliqti bolip aladi.
Usinday xiylelerdin qurbani bolgan Aydos oz inilerin oltirdi.Biraq tinishliq tapqani joq.Hatte oz janina ozi egew boldi .Bunday jagdayda inilerin oltirgen hamelparaz qanxor satqinga aylangan edi.Xaliq ini jaman koredi hatte qulaqlari da satqin sozine uyrengen edi.Ol barin anlap jetedi Xiywa xanina aldanganin inilerin ozinin qos qanati ekenin jurekten sezindi olardin qaraqalpaq xalqinin batirlari tirekleri ekenin anlap jetkende kesh bolgan edi .Ol usinday pushaymanliqtin ishinde on bes jil jasadi.Xaliq arasinda osekler basilgani menen Xanga saliq beriw qiyinshiliqlari bar edi.Ol usiday jagdayda ozinin zamanlasi bolgan Maman biydin qasina baradi. Ol Ulli Maman biy Moskvaga bargan jili tuwilgan bolip ata anasi niyetlep Maman dep at qoygan .Mine solMaman biydin Moskvaga ketip qaraqalpaqqa erkinlik alaman degeninede seksen tort jil bolipti.Sebebi Maman 84 jasta edi.Ol ozinin hayali menen ilashiginda kun keshirip jurgen bayagi urislar waqtinda ulken ullari sawashta kishi ullari kesellikte qaytis bolgan edi.Tek sol sawash waqtinda anasi olip jatqan jerden tawip alip kempirinin etegine salgan asirap algan qizi bar balip atin Ayimgul qoygan edi.
Aydostin ol menen sawbetlesiwinin tiykargi sebebi jana xan bolgan Allaquli xanga qarsi jas jigitlerdi jiynap sinnan otkiziw edi.Olar ga ot bolip ga suw bolip sawbetleser eken sozleri bir qarsi bir tuwri kelet edi.Maman oninmaqsetin tusinbey basinda qizin ayttirip keldima degen pamgede bargan edi biraq sonday bolsada irzashiliq bermes edi goy aqiri.Sol waqitta gapleri bor birine uyqaspay uris baslaniwina az qalgan edi Aydos gazepke minip ilashiqtan shigajaq bolip turganda birew menen dugisip ketti.Bul Yakip edi.ol aldin usi awilda jasagan oris Nikforiptin balasi edi.Olar bunnan sarras on bes jil aldin akesi Nikforip ham Atabek palwan menen Moskvaga jardem sorawga ketken edi .Oni tanigan Maman endi balasin tapqanday qushaplasti buni bilgen Aydos olardin jagdayin biliwge qizigip qaldi.Keyin ol hammesin ayta basladi.Akesi menen Atabek palwannin jolda talanganligi keyi qazaq biyinen jardem soragani olar qaraqalpaqlardan janin ayamaytuginin aytip eki tuye aziq awqat berip jolga salgan biraq jane talaniwga dus kelgeni keyin aldindagi oris awillarinda jumis islep Moskvaga jetkeni jetkeni menen oljerde de tinishliq emes qayta fransuz baspashilari menen lashkerbasi Napaleon uris halatinda ekenin bildi. Lekin olar tuskinlikke tuspey olarga qarsi birikkenin hatte aga ini batirlar atinda aldi.degende Aydos penen Maman biraz xoshametlendi.Biraq olardin jaw qolinda qazalanganin esitip qaygiga tusti.