Alisher navoyi nomidagi samarqand davlat universiteti

4. Tarixshunoslik fanining O`zbekiston xalqlari tarizxini o`rganishdagi maqsad va bosh vazifasi.

O`zbekistonda demokratik huquqiy davlat qurish jarayonida o`tmishning tarixiy tajribasi o`zbek xalqining qadimiy davlatchilik an`analari beqiyos ahamiyat kasb etishi O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning asarlarida o`z aksini topgan. Shunday kelib chiqib, tarixshunoslik fanining O`zbekiston xalqlari tarixini o`rganishdagi maqsad va bosh vazifasi belgilanadi. Ya`ni, bosh vazifa-o`zbek xalqi davlatchiligi tarixini xolisona o`rganishning ilmiy metodologiyasini shakllantirish, shu asosda o`zbek xalqi va uning davlatchiligi haqqoniy tarixini yaratishda xizmat qilgan tarixchi-olimlarning nomlarini aniqlash, xalqimizda, ayniqsa, yosh avlodda tarix tafakkurini va tarixiy xotira tuyg`usini tarbiyalashga qaratilganligidadir. Shuni hisobga olib, 2000 yildan boshlab, O`zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasining Tarix, Arxeologiya va O`zbekiston Respublikasi Badiiy Akademiyasining San`atshunoslik instituti va olimlari bilan hamkorlikda «O`zbek davlatchiligi tarixi» deb atalgan, so`nggi bronza davridan hozirgi zamongacha bo`lgan 3(uch) ming yillik ulkan tarixiy davrni qamrab oluvchi fundamental ilmiy tadqiqotni yaratishga kirishildi. Ayniqsa, taniqli olim T.Shirinov O`zbekistonda ilk davlatlar «voha davlatchiligi», «shahar davlatlar» Mesopotamiya, Mirs, Xitoy, Mezoamerikadagi «Noma» davlatchiligi kabi bo`lgan degan g`oyani ilgari surdi. Haqiqatdan ham tarixiy tahlil shuni ko`rsatadiki, davlatchilik jamiyatda o`z ichki qonuniyatlari asosida paydo bo`ladi, rivojlanadi. Ya`ni davlat tuzilmasi tashqaridan tayyor holda ko`chirilmaydi, ma`lum jamiyat bag`rida tug`iladi. O`zbek davlatchiligi taraqqiyoti ham bunday mustasno emas. Ana shunday jumboq sahifalardan biri O`zbekiston tarixining davrlashtirish masalasidir. Bu muammoni tarixshunoslik nuqtai-nazaridan o`rganishda bir nechta metodlarni va o`z oimllarini ishlatgan quyidagi tarixchi, arxeolog, san`atshunos olimlarning asarlarini keltirib o`tishni joiz deb hisoblaymiz.

Birinchisi, O`zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi. Tarix instituti olimlari tomonidan ishlab chiqilgan «O`zbek xalqi davlatchiligi tarixi kontseptsiyasi» (O`zbekiston tarixi, 1999 yil, №1-son, -31-34 betlar).

Ikkinchisi, akademik Ahmadali asqarovning «O`zbekiston tarixi: davrlashtirish yuzasidan mulohazalar» maqolasi (Turon tarixi, ommabop to`plam, 2003, «Fan» -17-21 betlar).

Uchinchisi, akademik Akbar Hamidovning «O`zbekiston davlatchiligining shakllanishida madaniyat va san`atning roli» maqolasi (Moziydan sado, №3-4 (19-20), 2003 yil, -6-18 betlar).

Ko`rib turibsizki, odamzod va uning jamiyat tarixi juda qadimiy va murakkabdir. U bir necha yuz ming yillik tarixni o`z ichiga oladi. Ana shu ko`p ming yillik tarixiy davr ichida insoniyat o`zining ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va etno-madaniy rivojlanish darajasiga ko`ra qator tarixiy davr va bosqichlarni bosib o`tdi. Dastlab, XX asrning 40-yillarigacha O`rta Osiyoda hali arxeologik izlanishlar izga tushib, kishilk jamiyati tarixini davrlashtirishda arxeologik manbalardan foydalanish amaliyoti shakllanmagan paytda V.V.Bartol’d O`rta Osiyo xalqlari tarixini yozma manbalar asosida davriy tizimini ishlab chiqadi. Bunga ko`ra, O`rta Osiyo xalqlari tarixi «musulmonchilikkacha bo`lgan davr», «mo`g`ullargacha bo`lgan davr», «mo`g`ullar» va «temuriylar davri» nomlari bilan davrlashtirildi.

Sho`rolar davri tarix fanida kishilik jamiyati tarixini 5 ta ijtimoiy-iqtisodiy formatsiyalar (ibtidoiy jamoa tuzumi, quldorlik, feodalizm, kapitalizm va sotsializm)ga bo`lib o`rganish uslubi qo`llanildi.

Keyingi yillarda tariximizning dolzarb muammolarini yangicha qarashlar asosida yorita boshlagan bo`lishimizga qaramay, O`zbekiston tarixining davrlashtirish masalasi hozirgacha o`z echimini topa olgani yo`q.