Alisher Navoiyning avtobiografik g’azallari

I  BOB.  Alisher Navoiy lirik merosining o’tmishda  

o’rganilishi 

 

I .1.Alisher Navoiy lirik merosining XX asrgacha bo’lgan 

davrda o’rganilishi 

 

 Turkiy    adabiyotning  yirik  vakili,  turkiy    xalqlarning    eng  buyuk  shoiri 

Alisher  Navoiy  “Xito  (y)  dan  to  Xuroson”  gacha  bo`lgan  turkiy  qavmlarni  bir 

adabiy til bayrog’i ostida birlashtirgan mutafakkirdir. Alisher Navoiy yirik so’z 

san’atkori sifatida turkiy badiiy  ijodni ham  ma’no, ham shakl jihatidan jahoniy 

mavqega  ko’tardi.  Shuning  uchun  ham  asrlar  o’tsada,  uning  adabiy  merosiga 

bo’lgan ma’naviy ehtiyoj oshib bormoqda. Bu hol ulug’ shoirning “Muhokamat 

ul-lug’atayn”da  o’z  ijodidan  faxrlanib  bildirgan  quyidagi  bashoratomuz 

fikrlarining  nechog’li  to’g’ri  ekanligini  yana  bir  dalilidir:  “Umidim  uldur  va 

xayolimg’a  andoq  kelurkim,  so’zim  martabasi  avjdin  quyi  inmag’ay  va  bu 

tartibim kavkabasi a’lo darajadin o’zga yerni beganmagay”. 

     Alisher  Navoiy  hayoti  va  ijodini  o’rganish  shoir  hayotligidayoq 

boshlangan  edi.  Bu  xayrli  ishni  birinchi  bo’lib  Abdurahmon  Jomiy  boshlab 

bergan.  Biroq  Navoiyning  boy  adabiy  merosini  o’rganishga  hamma  davr  o’z 

qiziqishlari,  imkoniyatidan  kelib  chiqib  yondashgan.  Masalan,  XV  asr  va  XVI 

asr  boshlarida  Navoiy  tarjimayi  holini  yaratishga,  asarlarini  qo’lyozma  holida 

ko’chirish  va  ko’paytirishga  ko’proq  ahamiyat  berilgan  bo’lsa,  keyinchalik 

uning asarlariga maxsus lug’atlar tuzish birinchi o’ringa chiqa boshlagan. Bunga 

Tole’  Imoniyning  “Badoye’  ul-lug’at”,  noma’lum  muallifning  “Abushqa”, 

Mirzo Mehdixonning “Sangloh” kabi lug’atlari yaqqol misol bo’la oladi. Navoiy 

ijodini,  asarlarini  o’rganish  XX  asrda  an’anaviy  navoiyshunoslikka  nisbatan 

boshqacha  yo’nalish  va  mazmun  kasb  etdi.  Navoiy  ijodi  ko’proq  G’arb 

adabiyotshunosligi 

andozalari  bo’yicha  o’rganila  boshlandi.  Xususan, 

Navoiyning  yubileylari  munosabati  bilan  ko’pgina  yangi  tadqiqotlar  yuzaga 

---

8 

 

keldi.  Bir  qancha  ilmiy  maqolalar  yaratildi,  nomzodlik  va  doktorlik 

dissertatsiyalari yoqlandi.  

      Navoiyning    560  yillik  yubileyi  arafasida  taniqli  adabiyotshunos  olim 

Abduqodir  Hayitmetov  navoiyshunoslar  oldiga  Navoiy  ijodini  o’rganish  va 

tadqiq  etishning  bundan  keyingi  rivojlanishini  ta’minlash  maqsadida  o’n  ikki 

qismdan  iborat  bo’lgan  metodolik  asoslarini  qo’yadi  va  shu  asosda  izlanishlar 

olib borishga undaydi.  

Rahim  Vohidov  “O’zbek  mumtoz  adabiyoti  tarixi”  kitobida  shoir  ijodi  va 

hayoti bo’yicha tadqiqot olib borayotgan olimlar to’rtta muhim manbaga tayanib 

izlanish olib borayotganliklarini ta’kidlaydi: 

1. Ulug’ shoirning o’z asarlari( asosan nasriy asarlari) 

2.Navoiy zamondoshlarining asarlari (“Navoiyning qalb daftari”).  

3.XVI-XIX  asrlarda yaratilgan tazkira, tarixiy va badiiy-ilmiy asarlar. 

4.Xalq og’zaki ijodi (“El desa Navoiyni”).