III bob bo’yicha xulosa.
Xulosa qilib aytish joizki, Buyuk ajdodlarimiz, aynan IX-X asrlarda yashab ijod etgan Abu Nasr Forobiy, Abu Ali Ibn Sino, Abulqosim Firdavsiy, Abul Faraj Isfahoniy kabi bir qator mutaffakir olimlarimizning musiqa sohasida qoldirgan benazir va ulkan merosi ko’p xalqlar qatori Eronda ham milliy ma’naviy qadriyatlar sifatida e’zozlanadi.
Pokiston musiqa madaniyati juda ham qadimiydir. Mamlakatning musiqasi betakror bo’lib, bu o’ziga xoslik jihatlar uning tarixiy rivojlanishi, geografik tuzilishi va albatta, aholisining etnik tarkibiga qarab ajratiladi.
Afg’oniston uzoq tarixga ega bo’lgan O’rta Sharq mamlakatlaridan biridir. Ma’naviy boy o’tmishi bilan mashhur bo’lgan Afg’oniston xalqlari azaldan Eron, O’rta Osiyo va Hindiston xalqlari bilan yaqin madaniy aloqada bo’lib kelgan. Asrlar davomidagi xalqlarning o’zaro munosabatlari ularning siyosiy, iqtisodiy hamda madaniy hayotlariga ham o’z ta’sirini ko’rsatgan.
Onado’lida Saljuqiylar davridan boshlab hozirgi davrga qadar turk musiqasi turli yo’nalishlarda rivojlangan. Turk an’anaviy musiqasi 2 qatlamga - xalq va professional musiqa turlariga ajratiladi.
Ilmiy tadqiqot ishining uchinchi bobi Osiyo davlatlari musiqa madaniyati tarixi jumladan Eron, Hindiston, Pokiston, Afg’oniston, Turk musiqa madaniyati va ularning o’ziga xos xususiyatlari haqidagi masalalar talqin etilgan. Ushbu bob bo’yicha ham mamlakatlarning musiqa tarixi va madaniy hayoti tarixi batfsil yoritib berilgan.
78
X U L O S A
Sharq xalqlarining musiqa madaniyatini o’rganish, unga bo’lgan qiziqish doimo jahon musiqashunoslik ilmi namoyandalarining diqqat markazida bo’lib kelgan. So’ngi yarim asr davomida musiqashunoslik ilmida ushbu masalani mazmun jihatidan o’rganishga bo’lgan ehtiyoj to’la shakllandi. Sharq xalqlarining mumtoz musiqa madaniyati, maqomot dunyosi atroflicha o’rganilib, Xalqaro forumlarda ilmiy tadqiqotlarga oid materiallarda tahlil etilib, olamshumul masala sifatida e’tirof etilmoqda.
Yuqoridagilarni inobatga olgan holda Sharq mamlakatlari musiqa tarixi va madaniy hayoti tarixini uzoq davrlarni o’z ichiga olganligini ko’rdik.
O’rganilgan mavzuning tarixiy manbalar, adabiyotlar va arxiv hujjatlari orqali o’rganish, ulardan olingan ma‘lumotlarni ilmiy jihatdan tahlil qilish asosida umumiy yakun yasalib, bir qator xulosalarga kelindi. Mazkur xulosalar quyidagilardan iborat:
Birinchidan, Ilmiy tadqiqotlarga tayanib shuni aytish joizki, Sharq xalqlarining serqirra musiqa madaniyati 2000 yildan ortiq tarixga ega. Sharq xalqlari badiiy ijodiyoti: she’riyati va musiqa san’atini shu kungacha yetib kelgan Sharq manbalaridan bilish mumkin. Sharq musiqiy merosi bir necha asrlar davomida og’zaki an’ana asosida shakllanganligi e’tirof etiladi;
Ikkinchidan, Umm Kulsum arab dunyosida o’zining yorqin ovozi, betakror ijodi bilan juda katta obro’-e’tibor va ahamiyatga ega bo’lgan qo’shiqchi san’atkordir. U yakkaxon xonanda bo’lib komillik darajasida faoliyat olib borgan va butun arab xalqlari tomonidan e’tirof etilgan san’atkordir. Shu bois uning ijodi ko’p asrlik arab musiqasi tarixida ham alohida o’ringa egadir;
79
Uchinchidan, Mag’rib mumtoz musiqasining xususiyatlaridan yana biri maqomlar tizimiga kiruvchi mumtoz musiqaning metro-ritmik asoslari hisoblanadi. Mag’rib musiqasining asosini usul (ritm) shakllari tashkil etadi. Jumladan: Marokashda - bassit, qayn, nus; Jazoirda - insirof, xlos; Tunisda - baruel, xafif, musaddarlarni keltirish mumkin;
To’rtinchidan, Jazoir nubalarining lad-tuzuk asoslari XX asrning 30-yillari mashhur nazariyotchi va san’atkori Salohiddin Muhammad al-Mahdiy tomonidan isloh etilib, bugun barcha Mag’rib mamlakatlarida qabul qilingan umumiy maqom (lad) tizimi sifatida e’tirof qilinadi;
Beshinchidan, Marokash xalq musiqa ijodiyotida diniy musiqalardan dikr -(zikr) alohida keng tarqalgan. Har bir diniy jamoa o’zining maxsus zikr ijrochilik an’analariga egadir;
Oltinchidan, Sudanda milliy folklor janrlarini ijro etadigan ansambllar faoliyati keng ommalashgan. Ular oddiy ko’rinishda bo’lsa-da, o’z xalqi va milliy an’analari asosida faoliyat olib boradilar. Mamlakatda bir qator milliy folklor ansambllari, musiqa va teatr institutlari tashkil topgan;
Yettinchidan, Bog’dod tarixdan xalifalar poytaxti, arab madaniyati va fani markazi hisoblangan. Shu bois o’ziga xos adabiyot, musiqa va boshqa san’atlar milliy an’analar zaminida rivoj topgan. Ayniqsa, musiqa san’ati turli shakllar va ijro uslublarida shakllanib rivojlangan. Ilk musiqiy jarayon arab she’riyatida o’zini namoyon etgan;
Sakkizinchidan, Buyuk ajdodlarimiz, aynan IX-X asrlarda yashab ijod etgan Abu Nasr Forobiy, Abu Ali Ibn Sino, Abulqosim Firdavsiy, Abul Faraj Isfahoniy kabi bir qator mutaffakir olimlarimizning musiqa sohasida qoldirgan benazir va ulkan merosi ko’p xalqlar qatori Eronda ham milliy ma’naviy qadriyatlar sifatida e’zozlanadi;
To’qqizinchidan, Afg’oniston uzoq tarixga ega bo’lgan O’rta Sharq mamlakatlaridan biridir. Ma’naviy boy o’tmishi bilan mashhur bo’lgan Afg’oniston xalqlari azaldan Eron, O’rta Osiyo va Hindiston xalqlari bilan yaqin madaniy aloqada bo’lib kelgan;
O
80
’ninchidan, Afg’oniston milliy musiqa merosi janrlarga boy va istiqomat sharoiti sababli rang-barang ko’rinishlarda shakllangan. Barcha xalqlar qatorida Afg’oniston xalqlari ham o’ziga xos musiqasi, ya’ni folklor namunalari va mumtozlik xususiyatlarini o’zida mujassam etgan kasbiy musiqasiga egadir.
O’n birinchidan, Hindiston insoniyat madaniyati beshiklaridan biridir. Uzoq o’tmishlardanoq uning madaniyati va san’ati rivojlanishning yuqori darajasi sifatida xarakterlangan. Hind madaniyatiga IX asr ara olimi Al-Johiz quyidagicha izoh beradi. "Hindlarga kelganda ular astronomiya, arifmetika, tibbiyot fanlari bo’yicha ancha ilgarilab ketishgan. Hind madaniyati, she’riyat va notiqlik san’ati rivojlangan.
Mazkur tadqiqot ishining yakunida ushbu muammo bo’yicha quyidagi taklif va tavsiyalar bildirildi:
- Sharq mamlakatlari musiqa tarixi va madaniy hayoti tarixini o’rganish va yoritishga e‘tiborni kuchaytirish, mutasaddi rahbarlar, ilmiy jamoatchilik va o’lkashunoslik muzeylari faoliyatini oshirish zarur;
- Sharqda yetishgan allomalar, ma‘rifatparvarlar, san‘at arboblari, mutafakkirlarning nomlarini abadiylashtirishga ko’maklashish;
- Sharq mamlakatlari musiqa tarixiga doir ilmiy izlanishlar natijalari asosida ilmiy-ommabop monografiya va risolalar chop etish, ilmiy-amaliy anjumanlarni muntazam o’tkazib turish tavsiya etiladi.
Xulosa qilib aytganda, bugungi kunda Sharq mamlakatlari musiqa tarixi va madaniy hayoti tarixini o’rganish uchun olib borilayotgan sa’y-harakatlarni yanada takomillashtirish lozim.
81
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
-
Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch T:, “Ma’naviyat”, 2008.
-
Karimov I.A. Biz kelajagimizni o‘z qo‘limiz bilan quramiz. 7- Jild. Yosh.1999 y.
-
Karimov I.A. Kuchli davlatdan kuchli jamiyat sari. T:, “Sharq” 1998 y.
-
Алендер И. Музыкальные инструменты Индии. М.; 1979.
-
Ал-Саид Маҳамед Авад Хавас. Современная арабская народная песня. М.; 1970.
-
Аммар Фаруҳ Хасан. Ладовые принципы арабской народной музыки. М; 1984.
-
Аманмурадова С. Умм Кулсум - великая певица Арабского Востока. Т.; 2002.
-
Асим аль-Халифа. Музыкальная культура Судана в системе музыкальных традиций Ближнего и Среднего Востока. Традиции музыкальных культур народов Ближнего Среднего Востока и современность. М.; 1987.
-
Барбад: эпоха и традиции культуры. Душанбе. Ирфон 1989.
-
Barkeshli Maxdiy. Eron musiqasi haqida ma’ruzalar O’zDK kutubxonasi qo’lyozma.
-
Башир Хадж Али. Алжирская музыка сегодня. Музыка народов Азии и Африки. Вып. 2 М.; 1973.
-
Беляев В. Персидские теснифы. М.; 1964.
-
Беляев В. Турецкая музыка. О музыкальном фольклоре и древней письменности. М.; 1967.
-
Bobur Zahiriddin Muhammad. Boburnoma. 1989.
-
Вавилов В.,Симантовский И. Сирийская музыка. М.; 1975.
-
Виноградов В. Индийская рага. М.; 1976.
-
Виноградов Б.C. Классические традиции иранской музыки. М.; 1982.
-
Ganiyeva.I.A. Sharq mamlakatlari musiqa tarixi. T.; 2010.
-
82
Gettad M. Mag’rib mumtoz musiqasi. Parij; 1980.
-
Грубер Р.И. Музыкальная культура арабов. Всеобшая история музыки. М.; 1965.
-
Darmeteter J. Afg’on xalq qo’shiqlari. T. 1980.
-
Еолян И. Очерки арабской музыки. М.; 1977.
-
Еолян И. Традиционная музыка арабского Востока. М.;1990.
-
Jenevyev Durnon. An’anaviy musiqa va musiqa cholg’ularini tuplash bo’yicha qo’llanma. T.; 2003.
-
Жумаева Н.Т. Наука о музыке в трудах среднеазиатских ученних ХI-ХV вв. Проблемы музыкальной науки Узбекистана. Т.; 1973.
-
Зонис Э. Персидская классическая музыка.T. 1973.
-
История древнего Востока. М.; 2001.
26. История искусства, М.; 1998.
27. История музыки Средней Азии и Казахстана. М.;1995.
28. Karl L.Signell. Maqam. Turk kasbiy musiqasi ohangandozalari. 1977.
29. Konrad N. Zapad i Vostok. M., 1972.
30. Кузнецов К.А. Арабская музыка. Очерки по истории и теории
музыки. T.; 1940.
31. Культура и искусство народов Средней Азии. М.; 1979.
32. Леви-Провансаль Э. Арабская культура в Испании. М.; 1967.
33. Луконин В.Г. Искусство древного Ирана. М.; 1977.
34. Mamatqulova N. Turk mumtoz musiqasiga bir nazar. T.; 1998.
35. O. Matyoqubov. Og’zaki an’anadagi professional musiqa asoslariga kirish. T., 1983.
36. Менон Н. Звуки индийской музыки. Путь к паре. М.; 1982.
-
Менон Н. Индийская музыка сегоднЙ. Музыка народоа Азии и. T.1. 1969.
-
Минковская Э.Е. Египетская религия в Куше. Религии древнего Египета. М.; 1976.
-
M
83
irhaydarova Z.M. Jahon xalqlari musiqa san’atining rivojlanish jarayoni. T.; 2009.
-
Моисеева М. Индия далёкая и близкай. Музыка и времй. М.; 2007.
-
Музыкальная энциклопедий. Алжирская музыка I т, М.; 1973.
-
Музыкальная энциклопедий. Арабская музыка I т, М.; 1973.
-
Музыкальная энциклопедий. ЕгIпетская музыка II т, М.; 1974.
-
Музыкальная энциклопедий. Индийская музыка II т, М.; 1974.
-
Музыкальная энциклопедий. Иранская музыка II т, М.; 1974.
-
Музыкальная энциклопедий. I т, М.; 1980.
-
Музыкальная энциклопедий. Марокканская музыка III т, М,; 1976.
-
Музыкальная энциклопедий. Сирийская музыка В т, М.; 1981.
-
Музыкальная энциклопедий. Тунисская музыка В т, М.; 1981.
-
Музыкальная энциклопедий. Турецкая музыка. В т, М.; 1981.
-
Музыкальная энциклопедий словар. М.; 1991.
-
Navoiy A. Holoti Paрlavoy Muhammad. T.; 1961.
-
Насуллаев 3. Сведения о музыке в произведениях А.Х. Дехлави. Т.; 2008.
-
Насуллаев 3. Традиция и современность в музыкальной культуре Пакистана. Мақолалар тўплами, Йилнома, Т.; 2009.
-
Низамов А. Нуби стран Мағриба и их связи с Шашмақомом. ЎзДК. Т.; 1976. Диплом иши.
-
Nosirov M. Pokiston musiqa madaniyati. (qo’lyozma), O’zDK T; 2001.
-
Nizomiddinov N. Hind mumtoz musiqasi va milliy cholg’ulari. T.; 2008.
-
О музыкалних инструментах Судана. Вопроси теории музыки и исполнителства на современном этапе. Т.; 1983.
-
Oripov Z. Sharq musiqiy manbashunosligi (X-XI asrlar). T.; 2008.
-
Oripov Z. Ibn Zaylaning "Kitabu-l-kafiy-l-fil-musiqa risolasidagi musiqashunoslik atamalari". T.; 2008.
-
Пугаченкова Г.А., Ремпел Л.И. Очерки искусство Средней Азии. М.; 1982.
-
84
Раджабов А. Уникальний источник музыкалной культури народов Востока. Профессионалная музыка устной традитсии народов Ближнего, Среднего Востока и современност. Т.; 1981.
-
Rajabov I. Maqomlar masalasiga doir. T.; 1963.
-
Салахиддин Хасанин. Ритмика песен суданского племени аш-Шагий. Проблема музыкалних культур народов Востока. Т.; 1985.
-
Сахаб Салим Мусса. Музыкалное искусство Ливана. Традиции музыкалних культур народов Ближнего, Среднего Востока и современност. М.; 1987.
-
Синявер Л. Индийская музыка. М.; 1958.
-
Смирнов С.Р. Образование и пути развития северо-суданской музыки. М.; 1977.
-
Танч Дженгиз. Традиционная и современная музыка в Турсии. Традитсии музыкалних культур народов Ближнего Среднего Востока и современност. М.; 1987.
-
Unger Etem, Turk musiqasi xususiyatlari. Nafosat jurnali.T.; 1993. 3-4 son.
-
Ustod Madadi. Afg’on xalq musiqa an’analari. Samarqand III simpoziumi ma’ruzasi. 1988.
-
Fitrat A. O’zbek klassik musiqasi va uning tarixi T.; 1993.
-
Хабиб Тума. Мақам как явление. Профессионалная музыка устних традитсий народов Ближнего, Среднего Востока и современност. Т.; 1981.
-
Хабиб Тума. Об арабской музыке. Традитсии музыкалних культур народов Ближнего, Среднего Востока и современност. М.; 1987.
-
Чайтанья Б. Дева. Индийская музыка. М.; 1980.
-
Черкасова Н. Об одном аспекте теории индийской раги как явления монодической культури. Традитсии музыкатних культур народов Ближнего, Среднего Востока и современност. М.; 1987.
-
Шанкар Р. Музыка народов Азии и Африки. Вип. 4, М.; 1984.
-
Шанкар Р. Тала - хлопки в ладоши. Музыка народов Азии и Африки. Вип. 5. М.; 1987.
-
Шоттен А. Обзор марокканской музыки. М.; 1967.
-
85
Элснер Ю. Западно-восточние связи классической Алжирской музыки М.; 1987.
-
Ozkan Ismail Hakki. Turk musikisi nazariyati ve usulleri. T, 1987.
-
Eisner J Die Musikkultur Agupytens. Musik und Gessel schatf, № 6, 1968.
-
O’zbekison milliy ensiklopediyasi. I t, T.; 2000.
-
O’zbekison milliy ensiklopediyasi. II t, T.; 2002.
-
O’zbekison milliy ensiklopediyasi. V t, T.; 2003.
-
O’zbekison milliy ensiklopediyasi. VIII t, T.; 2004.
-
O’zbekison milliy ensiklopediyasi. X t, T.; 2005.
87. Gofurbekov T. Saylanma. T.; 2009
86
87
88
Do'stlaringiz bilan baham: |