|
■ Bitiruv malakaviy ishi
• ≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈ • Shoira Saydullayeva
≈ 20 ≈
Yuqoridagi misolda Alisher Navoiyning estetik qarashlarida axloq va
ijodning birligi, mutanosibligi o‘z aksini topgan. Ulug‘ adib har qanday shaxsning
axloqiy pokligi, buyuklar, salaflar ijodiga ehtirom bilan qarashi, ijodda ham
turmushdagidek kamtar bo‘lish hayotiy zarurat ekanligini uqtirishi bugungi avlod
uchun ham ibratlidir.
Alisher Navoiyning yozuvchi axloqi bilan bog‘liq tomonlarining yana biri bu
shaxsning boylikka va mulkka bo‘lgan munosabatida ko‘rinadi. Navoiyning o‘zi
katta boylik egasi, davrning yirik feodali bo‘lsa ham kishi shaxsiyatida saxovat va
ochiqqo‘llik, pul, boylikka berilmaslik xususiyatlariga tarafdorlik qilgan. Bu
masalada Navoiy o‘zining ham shaxsiy namunaligi diqqatga loyiqdir.
Xondamirning “Makorim-ul axloq”, Vosifiyning “Badoe-ul vaqoe” va boshqa juda
ko‘p asarlarda ulug‘ adibning ochiqqo‘lligi, o‘z mablag‘idan hisobsiz binolar
qurgani, qalam ahli, beva-bechoralarga moddiy yordam ko‘rsatgani haqida ko‘p
ma’lumotlar keltirilgan. Navoiy yozadi: “Saxovat insoniyat bog‘ining borvar
shajaridur, balki shu shajarning borvar samaridur…saxovatsiz kishi – yog‘insiz
abri bahor va royihasiz mushki totor…”.
Navoiy fikricha, kishi boylik orttirishdan ko‘ra ilm egallagani ma’qul, zeroki
ilm asosiy boylikdir. U buni o‘zining misolida quyidagicha ifodalaydi:
Toki tushti mening qo‘limga jahon,
Qilmadim yer tubida ganj nihon.
Har ne ilmga tushti sarf ettim,
Shoh-u darvesh dahrdin kettim.
Navoiyning ushbu asarida yozuvchi iste’dodining serqirraligi qatori turli kasb
va mashg‘ulotlarning ular tomonidan egallaganligi, bu adiblarning she’r yaratish
mehnatiga munosabati ham o‘z aksini ham topgan. Bunda adiblar o‘z kasblaridan
tashqari, o‘sha davrning qator ilm va hunarlarini o‘zlashtirgan. Bular Husayn Voiz
Koshifiy, Ustod Qulmuhammad, Mavlono Sharbatiy, Xoja Afzal, Muhammad Ali,
Mavlono Binoiy, Mavlono Fazlulloh va boshqalardir.
Masalan, Navoiyning Mavlono Binoiy iste’dodining ko‘pqirraliligini
ta’kidlashi ham diqqatga loyiq. Adabiyotda Navoiy Binoiyning o‘zaro
■ Bitiruv malakaviy ishi
• ≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈ • Shoira Saydullayeva
≈ 21 ≈
bahslashuvlarini va ular o‘rtasidagi arazomuz kayfiyat haqida anchagina fikrlar
bildirilgan. Navoiy Binoiy shaxsiyatida davrining iste’dodli shaxslaridan birini
ko‘radi, uning ijodda ko‘pqirraliligini obyektiv ko‘rsatadi: “Mavlono
Binoiy…bag‘oyat qobiliyati bor. Avval tahsilg‘a mashg‘ul bo‘ldi, andin ko‘p
rushdi bor erdi, bot tark qildi. Oz fursatda obodon bitidi. Andin so‘ng ilmi
musiqiyga mayl ko‘rguzdi”
11
. Navoiyning Binoiyga bergan bu bahosida xolisona
fikr, kamtarlik alomatini ko‘rish mumkin.
Tazkirada Navoiy zamonasining yetuk adib va murabbiysi sifatida yozuvchi
iste’dodini juda qadrladi, imkoni boricha adib kayfiyatida ko‘tarinkilik baxsh
etishga intildi. Salaflar, zamonasidagi qomusiy bilimga ega bo‘lgan adiblarning
ijodiga alohida e’tibor bilan qaragan. Navoiy ulardagi bu qobiliyatni qutladi va
boshqalarga ularni ibrat qilib ko‘rsatdi.
Alisher Navoiyning adabiy-tanqidiy qarashlari uning badiiy asarlarida,
xususan, “Majolis un-nafois” tazkirasida ham o‘z ifodasini topgan. Zotan, Navoiy
birinchi o‘zbek adabiyotshunos olimi, muarrix, tazkiranavisi hamdir. U adabiyot va
san’atning tub nazariy asoslarini tahlil qilib, zamondoshlarini qiziqtirgan
muammolarga javob qidiradi, adabiyotning ijtimoiy vazifasi eng muhim
masalalardan biri sifatida ta’kidlaydi. Badiiy mahorat masalasi Navoiy qarashlarida
asosli o‘rinni egallaydi. Bunda u talabchan ustoz va xayrixoh, ham odil kitobxon
sifatida ish ko‘radi. Navoiyning estetik olami keng va rang-barang. Unda
an’anaviy janrlar, badiiy san’atlar, vaznlar, qofiya va boshqalar xususida qiziqarli,
ibratomuz fikrlar talaygina.
Shunisi ham muhimki, ulug‘ shoir faqat she’r va shoirlar haqidagina emas,
balki san’at va san’atkorlar to‘g‘risida ham talay diqqatga molik fikrlar bayon
etgan. Me’morlar, musiqachilar, naqqosh-musavvirlar, hunarmandlar Navoiyning
ustoz va shogirdlari, do‘stlari ko‘p bo‘lgan. Navoiy o‘z asarlarida san’at ahlining
iste’dodini qadrlab, ularning mahorati xususida to‘lqinlanib gapiradi, san’atning
inson kamoloti yo‘lidagi muqaddas o‘rnini ta’kidlab ko‘rsatadi.
11
Aлишер Навоий. Aсарлар. 15 томлик. 13-том. Мажолисун нафоис. –Tошкент: Фан, 1997.
■ Bitiruv malakaviy ishi
• ≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈ • Shoira Saydullayeva
≈ 22 ≈
Alisher Navoiyning adabiy-tanqidiy qarashlari rus hamda o‘zbek olimlari
tomonidan tadqiq qilingan. Biroq shoirning estetik olami, badiiy ijodi kabi cheksiz
va bepoyondir.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
