Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o„zbek tili va adabiyoti universiteti



Download 3,88 Mb.
Pdf ko'rish
bet112/138
Sana25.04.2022
Hajmi3,88 Mb.
#581651
1   ...   108   109   110   111   112   113   114   115   ...   138
Bog'liq
kompyuter lingvistikasi

 
Savol va topshiriqlar 
1.O‗zbek tilining rasmiy-idoraviy va kompyuter uslublarini ishlab 
chiqish haqida fikr bildiring. 
2.O‗zbek tili grammatikasining kompyuter modelini yaratish haqida 
mulohazalaringizni bayon eting. 
3.O‗zbek-rus-ingliz tillari tarjima dasturi haqidagi fikrlaringizni 
ayting. 
4.O‗zbek tilidagi Internet sahifalarini (site) yaratish asoslarini ishlab 
chiqish haqida tavsiyalaringizni bering. 
5.O‗zbek tilidagi matnlarni tahrir qilish dasturlarini yaratish haqida 
fikr bildiring. 
6.O‗zbekcha-ruscha-inglizcha 
grammatik 
atamalar 
lug‗atini 
yaratishning ma‘lumotlar bazasi sifatidagi ahamiyatini tushuntiring. 
7.Ijtimoiy va psixologik omillarning tilga ta‘sirini klaster usulida 
yoriting.
 
 
 
 


205 
17-§. KOMPYUTER LINGVISTIKASI METODLARI 
 
Reja: 
1.Kompyuter lingvistikasida matematik statistika.
 
2.Kvantitativ metod va uning tilga tatbiqi. 
3.Flektiv tillarda o‗zakni, polisemantik so‗zlarni va sinonimik 
qatordagi dominanta so‗zni aniqlash. 
Asosiy tushunchalar:
kvantitativ metod, matematik parametr, 
statistika, indeks, absolut chastota, nisbiy chastota, lisoniy tip, flektiv 
tillar, agglyutinativ tillar, matnning statistik tahlili, Zif qonuni, matn 
atributsiyasi, anonim va psevdonim matn-lar, idiostil, polisemantik 
so

zlar, sinonimik qator, dominanta, to

plam, ling-vostatistika. 
 
Statistik tahlil metodi boshqa fanlar qatori tilshunoslik fani uchun ham 
muhim ahamiyatga ega. Bunda mavjud til hodisalari aniq matematik 
parametrlarda baholanadi, tekshiriladi. Statistika lotincha «status» so‗zidan 
olingan bo‗lib, hodisalarning holati, vaziyatini bildiradi. «Status» so‗zidan 
«stato» – davlat, «statusta» – davlatni biluvchi, «statustica» – davlat 
to‗g‗risida muayyan bilim, ma'lumotlar yig‗indisi ma‘nosini bildiruvchi 
so‗zlar kelib chiqqan.

Bundan 3500 yil oldin Qadimgi Misrda o‗tkazilgan aholi hisobi, 
Rossiyada Pyotr I davridagi «aholi taftishi», Angliyadagi «Dahshatli sud 
kitobi» kabilar dastlabki statistik ma‘lumotlardir. 
XVII asrda Angliyada yuzaga kelgan 
«siyosiy arifmetika» 
(U.Petti va 
Jon Grauntlar nomi bilan bog‗liq) fani statistikaning shakllanishiga asos 
bo‗lgan. Statistika ijtimoiy hodisalarning miqdoriy tomonlarini ularning 
sifat tomonlari bilan uzviy aloqadorlikda o‗rganuvchi fandir. Hodisalar-
ning sifat tomonlarini maxsus fanlar o‗rganadi. Xususan, tovushlar, 
so‗zlar, gaplarni lingvistika, qofiya, ritm, vazn, she‘r tuzilishini 
adabiyotshunoslik, organik hayotni biologiya, yer qatlamlari va 
boyliklarini geologiya kabi fanlar o‗rganadi. Statistika esa ushbu 
hodisalarni miqdoriy parametrlar asosida tahlill qiladi. Bunda statistika 
hodisalarning turli omillar ta‘siridagi o‗zgaruvchanlik xususiyatini – 
variatsiyasini e‘tiborga oladi. Shu jihatdan statistik ma‘lumotlar hodisaiar 
rivojining dinamikasini aks ettira oladi.
Statistikaning til hodisalariga tatbiq etilishi natijasida lingvostatistika 
sohasi shakllandi, unda til birliklari, lisoniy hodisalar, matnlar statistik 
1
Abdullayev Y.
Statistika nazariyasi. - T., 2002. - B.4 - 5.


206 
tahlil etiladi. Matnning statistik tahlili – tilni ehtimollik belgilariga ko‗ra 
tahlil qilish, til hodisalarining statistik xarakteristikalari asosida baholash 
demakdir. Til birligining gapda yoki matnda qo‗llanish chastotasi (sur‘ati) 
ehtimollik deyiladi. Til hodisalari haqidagi haqiqatlar lingvostatistik 
tadqiqotlar yordamida aniqlanadi. Masalan, o‗zbek till uchun qaysi bo‗g‗in 
strukturasi tipik ekanligini, gap modellaridan qaysi biri eng asosiy 
konstruksiya ekanligini, bosh kelishikdagi otlarning, asosan, qaysi gap 
bo‗lagi vazifasida kelishini, tanlangan matnda so‗z turkumlarining qay 
darajada ishlatilishini aniqlash uchun lingvostatistik tahlillarga ehtiyoj 
seziladi. 
Til hodisalarini statistik metod asosida tahlil qilish uchun doim 
ma‘lum bir matn yoki matnlar to‗plami olinadi. Ular badiiy adabiyotdan, 
gazeta va jurnallardan, publitsistik maqolalardan, ilmiy asarlardan
dialektologlarning jonli nutq orqali yozib olgan materiallaridan tanlanadi. 
Matnning hajmi tekshirilayotgan hodisalarning umumiy sonidir, uni «H» 
bilan belgilash mumkin. Masalan, 100 ta so‗z; 37ta bosh kelishik 
shaklidagi ot kabi. Aniqlanayotgan hodisani ko‗rsatadigan miqdor 
(masalan, ot oldida aniqlovchi vazifasida keladigan takrorlangan otlar 
miqdori) absolyut chastota hisoblanadi, uni «M» harfi bilan belgilash 
mumkin. 37ta otdan 30tasining aniqlovchi vazifasida kelishi absolyut 
chastotadir. Absolyut chastota (M)ning "matn hajmi (H)ga nisbati 
(M/H)dan nisbiy chastota kelib chiqadi.
1
Nisbiy chastota «P» harfi bilan 
belgilanadi. Nisbiy chastota uch xil usul bilan aniqlanadi: 
a)
oddiy kasr hisobida: P = M/H 
b)
protsent asosida: P = MCh100/N 
c)
promil hisobida: P = M 4 1000/H 
Matnning statistik tahlilida Zif qonunidan o‗rinli foydalaniladi. Katta 
hajmdagi matnlarda har bir so‗zning qanchalik tez takrorlanishini 
(chastotasini) va ularning takrorlanish tezligini hisoblashda Zif qonuni 
amal qiladi.
2
Bunda so‗zning chastotasi 

Download 3,88 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   108   109   110   111   112   113   114   115   ...   138




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish