Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o„zbek tili va adabiyoti universiteti

Konkordans lug
‗
atlar 
Konkordans
lotincha 
so‗z 
bo‗lib, 
lug‗aviy 
ma‘nosi 
―
muvofiqlashtirish
‖, ―uyg‗unlashtirish‖dir. Atama sifatida so‗z, morfema, 
so‗z birikmasi yoki frazeologizm kabi birliklarning ma‘lum hajmdagi matn 
yoki muayyan ijodkorning asarlari asosida tuzilgan so‗zligi yig‗indisi, 
birliklarning necha marta uchrashi (qo‗llanish chastotasi) hamda asarning 
qaysi o‗rinlarida kelishini anglatadi.
O‗zbek tilshunosligida konkordans lug‗atlarning yaratilayotgani 
e‘tiborga molik. Ayniqsa, mumtoz manbalar konkordanslarining 
yaratilayotgani kompyuter leksikografiyasini takomillashtirish bilan bir 
qatorda ajdodlarimiz ma‘naviyati, ma‘rifiy-axloqiy qarashlarining bugungi 
avlodga yetkazilishida ham muhim ahamiyat kasb etadi. 
1
Po„latov A., Muhamedova S.
Kompyuter lingvistikasi. –T., 2007. 
Rahimov A.
Kompyuter 
lingvistikasi asoslari. –T., 2011.

---

101 
Alisher Navoiyning ―Xamsa‖ asari turkiy adabiyotning eng sara 
namunasi. Unda mumtoz o‗zbek tilining noyob so‗z boyligi aks etgan. 
Toshkent davlat sharqshunoslik institutining bir guruh olim va 
tadqiqotchilari ―Xamsa‖ dostonlari konkordanslarini yaratishdi. 2012- 
yilda boshlangan ish 2016- yilda nihoyasiga yetkazildi va besh dostonning 
konkordansi har bir bayti raqamlangan xalqaro transkripsiyadagi matni 
bilan nashrdan chiqdi. Professorlar konkordans tuzishning dolzarbligini 
shunday izohlaganlar: ―Afsuski, turkiy tilli xalqlarning orzu-armonlari, 
ma‘naviy va ma‘rifiy qadriyatlarining buyuk kuychisi bo‗lgan, turkiy 
xalqlar sharafini butun olamga tarannum qilgan Navoiydek bir ulug‗ zot 
badiiy merosining ilmiy tanqidiy matni hanuz yaratilmadi va shoirning 
biror asarining konkordansi (jome‘ so‗zligi) va mukammal izohli lug‗ati 
ishlab chiqilmadi. Shu bois olimlar ishni ―Xamsa‖ dostoni konkordansini 
tuzishdan boshladilar‖.
1
Chastotali lug‗atlarning kompyuter lingvistikasi uchun ahamiyati 
quyidagilarda ko‗rinadi: 
-
chastotali lug‗atlar avtomatik qidiruv tizimi asosida ishlaydigan 
elektron lug‗atlar yaratish uchun tayyor lingvistik ta‘minot vazifasini 
o‗taydi; 
-
chastotali lug‗atlar til o‗qitishni avtomatlashtirish jarayonida, 
kompyuter lingvodidaktikasi sohasida metodologik ahamiyat kasb etadi; 
-
chastotali lug‗atlar chet tillarini o‗qitishning samaradorligini oshirish 
uchun muhim omil bo‗lib, ular xorijiy tillarning leksik va leksik-
morfologik minimumlarini yaratishga imkon beradi. 
-
chastotali lug‗atlar so‗zlarning faollik darajasini o‗rganishda, leksik-
semantik xususiyatlarini yoritishda o‗ziga xos o‗rin tutadi. 
1
Умаров Э.
Алишер Навоийнинг ―Хамса‖ достонлари конкорданслари. –Т., 2011.-Б.4. 
Алишер Навоийнинг ―Ҳайрат ул-аброр‖ достони конкорданси. –Т., ТДШИ,2012.

---

102