Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti

Alisher Navoiy nomidagi Toshkent 
davlat o‘zbek tili va adabiyoti 
universiteti 
“O‘ZBEK MILLIY VA TA’LIMIY 
KORPUSLARINI YARATISHNING NAZARIY 
HAMDA AMALIY MASALALARI”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Vol. 1
№. 01 (2021) 
49 
5-rasm. Lemmatayzer interfeysi 
 
Korpus o‘zida qidiruv tizimida so‘zning lemmasini aniqlash bilan birgalikda, lemmatayzer 
dasturini qismiy dastur sifatida ham olgan. Bu esa foydalanuvchiga o‘zining matnini lemmalash imkonini 
beradi. Lemmatayzer dasturi 5-rasmda ko‘rinib turganidek, uch qismga ajratilgan va ular quyidagi 
vazifalarni ifodalaydi: 

Matn - bu kiruvchi ma’lumot bo‘lib, maydonga foydalanuvchi o‘zining matnini joylashtiradi; 

Tugma – bu tugmaning ustidan sichqoncha bilan bosilsa, kiritilgan matnda berilgan so‘zlarning 
lemmalarini aniqlaydi; 

Natija – bu yerda dastur ishining natijasi sifatida so‘zlari lemmalangan matn hosil bo‘ladi. 5-
rasmda ko‘rinib turgan natijaviy matn ikki xil (ko‘k va qizil) rangda ko‘rstilgan. Ko‘k rangadagi 
so‘zlar lemmalangan va qizil rangdagi so‘zlar lemmalanmagan. Shu sababli qizil rangdagi 
so‘zlarni va uning lemmasini dasturning ma’lumotlar bazasiga kiritilishi lozim bo‘ladi [Tursunov 
M.S., DOI: 10.1109/ICISCT50599.2020.9351376, 2020]. 
Razmetkalash 
Razmetkalash deb, matnga va uning komponentlariga maxsus teglarni biriktirib chiqishni 
tushunish kerak. Maxsus teglar ikki xil bo‘ladi: lingvistik teglar va ekstralingvistik (tashqi) teglar. 
Lingvistik teglar matn elementlarining leksik, grammatik va shunga o‘xshash boshqa xususiyatlarini 
tavsiflaydigan ma’lumotlardan iborat. Ekstralingvistik teglar esa muallif haqidagi va matn haqidagi 
ma’lumotlarni (muallif, nomlanishi, nashr yili va joyi, janr, tenatika va hakozo) tavsiflaydi [Николаев 
И.С., 2016: 146]. 
Korpusning ulkan hajmi bilan mutanosib ravishda razmetkalash ko‘p vaqt va mehnat talab 
qiladigan jarayondir. Shuning uchun u avtomatik tarzda bajarilishi zarur. Agarda razmetkalashning biror 
bir turi hali avtomatlashtirilmagan bo‘lsa, u holda bu ishni qo‘lda bajarishga to‘g‘ri keladi [Tursunov 
M.S., DOI: 10.1109/ICISCT50599.2020.9351376, 2020].
1-rasmdagi menyular panelidan razmetkalash bandi ustidan sichqoncha bilan bosilsa, razmetkalash 
oynasi hosil bo‘ladi (6-rasm).