Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti



Download 7,21 Mb.
Pdf ko'rish
bet93/398
Sana26.02.2022
Hajmi7,21 Mb.
#467559
1   ...   89   90   91   92   93   94   95   96   ...   398
Bog'liq
Тайёр Миллий корпус тўплам 17.05

Alisher Navoiy nomidagi Toshkent 
davlat o‘zbek tili va adabiyoti 
universiteti 
“O‘ZBEK MILLIY VA TA’LIMIY 
KORPUSLARINI YARATISHNING NAZARIY 
HAMDA AMALIY MASALALARI”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Vol. 1
№. 01 (2021) 
78 
Е.М.Вольф (ХХ ғасыр, орыс тіл білімі) болса, бағалауыштықты логика-семантикалық 
құрылымы 
синтаксистік 
қызметімен 
қабыспайтын 
модальдық 
қалыпқа 
жатқызады. 
Бағалауыштықтың модальдық қалыбын жасауға көптеген элементтердің әсері бар.
Тіл біліміндегі құндылық пен баға әлемнің құндылық халығы. Жалпы адам жөніндегі 
бағалаудың тілдік ерекшеліктері, адамның сырт келбетінің эстетикалық бағасы тілде аса мол 
көрініс табады. Адам интеллектісінің тілдік тұрғыдан қалай бағаланатындығы және бұл 
тақырыптың өзектілігі, сонымен бірге, адамның эмоционалдық күйі мен ішкі жан сезімін 
бағалауыштық лексика арқылы қалай бағаланып келді, оның тіл нормасы мен тіл мәдениеті 
канондарына қаншалықты жауап беретіндігін қазақ тілі білімінде қарастырылып отыр. 
Бағалауыштық лексиканың құрылымдық тұстарына қажетті тірек сөздер, баға, құндылық, 
бағалауыш сөздер, бағалауыштықтың табиғи түрлері, эстетикалық және эпикалық бағалау, 
фразеологиялық құрылымды сөйлемдердің бағалауыштығы бағаның объектісі мен субъектісі, 
бағаның актісі, бағалау типтері болуы қажет.
Бағалау субъектінің көзқарасы, дүниетанымы арқылы жүзеге асады. Баға беруге тиіс объект 
(адам, зат, құбылыс, оқиға мен бағаланушы зат).
Бағалауыш сөздер арасындағы семантикалық байланыс бағалауға негіз болатын, әрі 
бағалануға тиісті объектінің белгілерін аспект етіп алудан басталады. Бағалау құрамына 
бағалауыштық мотив, баға критерийі, классификатор және деинсификатор енеді. 
Бағалауыштықтың құрамы күрделі. Бір зат екінші бір затпен салыстыра бағаланатын болса, 
салыстырылып тұрған зат, немесе соның бір белгісі бағалауыштықтың белгілі бір элементі бола 
алады. Мысалы: «Биылғы қыс қалың қарлы, боранды болды». Қыстың объективті бағасы осы 
аталған табиғи ерекшелігімен сипатталғандықтан, мұндай кезде баға беруде еркіндік болмайды. 
Бірақ «Қыстың суық, қарлы, боранды болуы» көп жағдайда жолаушы, малшы, жалпы алғанда 
адамдарға ауыр тиеді. Сондықтан адамдар тарапынан болатын субъективті тұрғыдан баға беру 
еркіндігі беріледі.
Бағалауыштық - сөйлеушінің өз тарапынан құбылыс пен затқа, іс-әрекет атауына берген 
бағасы, көзқарасы, оған деген қарым-қатынасы. Тілдегі сөздердің баға берудегі мүмкіндіктері өзі 
түрлі, әрі қилы болады.
Барлық бағалауыштық категориялар жағымды және жағымсыз деп екіге бөлінеді.
Жағымды бағалауыштыққа мысалы: иненің көзінен өткендей - сұлу, аққудың көгілдіріндей 
қыз - пәк таза, көз жауын ұрлайтындай, үріп ауызға салғандай деген сияқты жағымды немесе оң 
бағалауыштық сөздер.
Дайыр мінез, бетсіз, алаяқ, қандыауыз сөздері жағымсыз немесе кері бағалауыштыққа 
жатады. Кері немесе жағымсыз бағалауыштықты білдіретін сөздер әр түрлі лексикалық 
қабаттардың қатысуымен жасалады.
Бағалауыштық жалпы тіл жүйесіне тән, сондықтан лексиканың бар құрылымын-топтарын, 
қабаттарын түгел қамтиды. Бағалауыштық әр стиль түрінде түрлі мөлшерде кездеседі. Көркем 
әдебиетте бағалауыштық образ сомдауда, кейіпкерлер характерін ашуда, олардың әрекеттері мен 
іс-қимылын бағалауда кеңінен пайдаланылса, ғылыми стильдегі бағалауыштықтың мөлшері 
мардымсыз түрде ғана болады. Ғылыми стиль ұғымның, құбылыстың түр-түсін, қасиетін 
сипаттаудан гөрі, нақты атаумен бағаланады.
Ал публицистикалық стильде бұл категория стиль құрылымын түзуге бастан-аяқ қатысып, 
интенсивті қызмет атқарады. Бағалауыштық танытатын сөздердің құрылымы әр түрлі сөздің бұл 
сапасы тілдің көне, тіл сөздер қабаттары единицаларының бағалауыштықты білдіретін 
семаларында болады; батырлық, атақ, абырой, даңқ т.б. бағалы металл аттары: алтын, күміс, қола 
(медалдар); бағалы атаулары: меруерт (ой), жақұт (жыр), асыл (ой), ақық (сөз) т.б. оқуға, білімге 
байланысты ғұлама, ғалым, данышпан, кемеңгер т.б. Әлеуметтік ортаға текті білдіретін сөздерде 
бағалауыштық кездеседі: ақсүйек, төре, бай, кедей т.б. Жас мөлшерін білдіретін сөздер: жас, кәрі, 
үлкен, кіші, ақсақал, бойжеткен, бозбала, балдырған, бүлдіршін, сәби сияқты сөздер 
бағалауыштық мәнді қолданылады. 
Лексика құрамында барлық сөз таптыр, әсіресе, сын есімдер көп кездесетіндігі байқалады.
Бағалауыштық түрлерінің ара жігінің анық байқалмауы бағалауыштық компоненттің 
қозғалысы мен эволюциясымен түсіндіріледі. Сөздің мағыналық көлеміндегі бағалауыштық 
элементтерінің өзгерісі заңды құбылыс. Бағалауыштықтың енді бір түрі - модальді бағалауыштық 



Download 7,21 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   89   90   91   92   93   94   95   96   ...   398




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish