Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti

Кілт сөздер: 
модустық үлгі, элегиялық модус, постмодернистік, ретроспекция, 
метамәтін. 
Abstract. 
The article provides a philological analysis of the works of the postmodern writer Didar 
Amantai, highlighting the peculiarities of style, innovation in writing genre stories. Stylistic frames, 
cognitive-conceptual images, synonymous equalities, all modus-forming units and linguistic and 
ideological features are shown in the examples from the work. 
Keywords:
 modus model, elegiac modus, postmodern, retrospection, metatext. 
Қазіргі қазақ әдебиетінде модернизм және постмодернизм бағыттарын қатар қамтып, 
стильнің ерекшелігімен, жанрлық әңгіме жазуда жаңашыл дүниелерді қамтып жүрген 
жазушылардың бірі де бірегейі – Дидар Амантай. Ол өзінің бір сұхбатында былай дейді: «Қалам 
әдетте, жазған шығармалар арқылы емес, көп оқыған кітаптар негізінде ұшталады. Оқудан жазу 
мәдениеті пайда болады. Менің кітаби рухани ұстаздарым сабырлы, бірқалыпты детальдарды 
бейнелегенде анық болуға үйретті. Уақиғаны құбылысы арқылы суреттегенде, қаһарманды 
әрекетінен көрсеткенде, мәнердің қиындығынан ұзақ жаза алмайсыз. Демек, сөзден салмақ 
кеткенде, ойдан күрделі пайым жоғалғанда, қалам да оза шауып, қайта-қайта мәнердің алдына 
түсе береді. Ақыры мәнер бұзылып, стиль жоғалады. Стиль – жазғанда, темірдей тәртіп, оқығанда, 
арғымақтай еркін. Екінші, модерн түсінігі жазу үлгілерінен қалыптасса, сонымен қатар қос 
ғасырдың тоғысында, Парижде, Еуропада топтасқан ақын-жазушылар ұзақ ізденістен соң ойлап 
тапқан нақты әдіс-тәсіл көрінісінен тұрса, постмодерн – бұл мәнердің өзі емес, мәтін өмір сүріп 
отырған мәдени ситуация.
Жазушының сұхбатынан келтірілген үзіндіге сай, автордың стилі мен тақырыпты 
қатарластыра қамтуының өзі – оның заман талабына сай жаңашыл ізденіс пен көркемдік 
танымының ая шеңберінің кең екендігін айқын көрсетеді. Әдебиетті сүйетін оқырман оның 
шығармаларын постмодерндік сарынның негізінде қарастыруға ұмтылса, тілшілер үшін Дидар 
Амантайдың форма мен мазмұнның реңк белгілерін ашуы, танымдық деңгейдегі мәтін 
парадигмасын жасақтай алуы, стиль арқылы сөйлемдерді ықшамдап беруі, диалогтарды ұтымды 
қолдана алуы, монологтарды тың ізденісте беруі, сөз бен сөйлемнің, сөйлем мен мәтіннің өзара 
байланысы, жинақылығы, мазмұндық жағынан ұтқырлығы, бәрі-бәрі жазушының жаңашыл 
ізденісінен туғандығы белгілі. Дидар Амантайға дейін әдебиетте мұндай стиль болмады деп айта 
алмаймыз. Оралхан Бөкей, Тынымбай Нұрмағамбетов, Әбіш Кекілбаевтың шығармаларынан да 
жаңашыл ізденісті аңғара аламыз. Әдебиеттегі пастиш, ирония, интерпретация, символ, 
декодизация сынды терминдер қазіргі әдебиеттің өзекті зерттеулері болып отыр. Ал тіл білімінде 
Дидар Амантай шығармаларының лингвистикалық модусын сараптау тұрғысында қарастырар 
болсақ, элегиялық нұсқасын, ирониялық нұсқасын, комедиялық нұсқасын, жалпы айтқанда 
қаһармандықтан бастап, идиллиялық модус үлгілерінің қай-қайсысын болмасын кездестіруге 
болады. Стилистикалық коннотация мен стилистикалық мағына автор туындыларына реңк беріп 
72
* Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті, 
[e-mail]
 

---