Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti

Н
1
б1
 → Н
2
б2
 → Н
3
б3
 → Н
4
б4
 
(бунда 
Н
– нарса, 
б
– белги). 
Қуйида турлош отларга хос бўлган градуонимик моделларни келтириб ўтамиз: 
1. Денотатлари физик ҳодисалар бўлган турдош отларнинг градуонимик моделлари.
Ҳодиса: ёғин; даражаланувчи асосий белги: ҳарорат. Модель: 
А.
Н
1
б1
 → Н
2
б2
 → Н
3
б3
:
 
Н
1
б1
 → Н
2
б2
 → Н
3
б3 
(ёмғир) 
(қор) 
(дўл) 
Ҳодиса: ёмғир; даражаланувчи асосий белги: миқдор ва тезлик. Модель: 
Б.
Н
1
б1
 → Н
2
б2
 → Н
3
б3
:
 
Н
1
б1
 → Н
2
б2
 → Н
3
б3 
(ёмғир) 
(жала) (сел) 
В. Ҳодиса: буғ, белги: ҳарорат. Модель: 
Н
3
б3
(муз) 
Н
1
б1
(буғ)
Н
2
б2
(суюқлик) 
А, Б, В моделлар шакл жиҳатдан бирр кўринишда бўлса ҳам, улар ички сифат ва бошқа 
жиҳатлардан фарқлидир. Масалан, А модел (ёмғир – қор – дўл)да ҳарорат белгиси бирламчи 
аҳамиятга эга бўлса, Б моделда (ёмғир – жала – сел) “тезлик” белгиси бирламчи ўринда, В моделда 
эса (буғ – суюқлик – муз) “ҳарорат” белгиси билан бир қаторда “умумийлик” белгиси етакчи 
мақомдадир. Ушбу моделларнинг ўзларига хос бўлган умумий хусусиятларидан яна бири уларда 
амал қарама-қарши йўналишларда юз бера олишидир: муз → суюқлик → буғ; буғ → суюқлик → 
муз каби. Градуонимик қаторлар ёруғлик билан боғлиқ физик ҳолатларни ҳам акс эттириши 
мумкин: ёруғ – ғира-шира – қоронғи каби.

---