Alisher navoiy nomidagi samarqand

Asab tizimining tiplari. 

 

Turli-tuman  ta'sirotlarga  javoban    turli  hayvonlarda  kuzatiladigan  reaksiyalar 

mutlaqo  bir  xil  bo’lmaydi.  I.P.Pavlov  itlarda  o’tkazgan  tajribalarida  oliy  asab 

faoliyati  (shartli  reflektor  faoliyati)  asab  tizimsining  individual  xossalariga, 

organizmning irsiy va hayotda orttirgan xususiyatlariga bog’liqligini aniqladi. Har bir 

individumda  shartli  refleksning  hosil  bo’lish  tezligi,  miqdori,  mustahkamligi, 

tormozlanishning 

intensivligi, 

asab 

hodisalarining 

irradiatsiyalanish 

va 

konsentratsiyalanish  darajalari,  patologik  holatni  vujudga  keltiruvchi  ta'sirotlarga 

nisbatan oliy asab faoliyatining barqarorligi har xil sharoitda bir xil emas. Binobarin, 

turli  ta'sirotlar  tufayli  kelib  chiqadigan  javob  reaksiyalari  har  qaysi  hayvon  asab 

tizimsining individual xususiyatlari va holatlariga, ya'ni oliy asab faoliyatining tipiga 

bog’liq.  Bizga  ma'lumki,  po’stloqda  doimo  tuxtovsiz  ravishda  qo’zg’alish  va 

tormozlanish  jarayonlari  kuzatilib  turadi.  Ammo  turli  hayvonlarda  bu  jarayonlar  bir 

xil  munosabatda  sodir  bo’lmasdan,  kuchi,  o’zaro  muvozanatlashganligi  va 

harakatchanligi 

bilan 

farq 

qiladi. 

Asab  hodisalarining  (qo’zg’alish  va 

tormozlanishning) kuchi po’stloq hujayralarining ish bajarish qobiliyatiga, surunkali 

ravishda  kuchli  qo’zg’alib,  faollik  qila  olish  xususiyatiga  bog’liq.  Qo’zg’alish  va 

tormozlanish jarayonlarining muvozanatlashganligi  deganda, qo’zg’alish kuchi bilan 

tormozlanish  kuchining  o’zaro  nisbati,  ularning  harakatchanligi  deganda 

qo’zg’alishning  tormozlanish  bilan  va  aksincha,  tormozlanishning  qo’zg’alish  bilan 

almashinish tezligi tushuniladi. I.P.Pavlov bir talay kuzatish va tajriba ma'lumotlariga 

asoslanib,  hamda  po’stloqdagi  qo’zg’alish  va  tormozlanishlarning  kuchini,  ularning 

o’zaro  muvozanatlanishi  va  harakatchanligini  o’rganib,  itlar  asab  tizimsini  to’rtta 

tipga  bo’ldi.  Qishloq  xo’jalik  hayvonlarining    asab  tizimsini  ham  shu  to’rtta  tipga 

ajratish mumkin:  

---