Alisher navoiy nomidagi samarqand

 

Fruktoza    topinamburning  asosiy  tarkibiy  qismidir.  Uning  miqdori  terish 

vaqtiga  qarab  oʻzgarishi  mumkin.  Tomir  va  tugunakdagi  biokimyoviy  jarayonlar 

natijasida  fruktoza  inulindan  hosil  boʻladi.  Fruktoza  -  dietik  shakar,  u  glyukoza 

---

28 

 

qatnashgan  jarayonlarda  qatnashishi  mumkin  va  insulin  yetishmayotgan  vaqtida 

oʻrnini bosishi mumkin. 

 

Fruktozaning empirik formulasi C

6

H

12

0

6

  boʻlib, molekulyar massasi 180 ga 

teng.  Fruktoza  tabiatda  D-formada  keng  tarqalgan  (meva  va  sabzavot  shakari,  D-

arabinoza-geksoza).  Fruktoza  birnechta  tautomer  formalarga  ega:  ochiq  keton, 

tsiklik  va    -D-fruktofuranoza  va  boshqalar.,  ular  suvli  eritmada  bir-biriga  oʻtib 

turadi. Fruktoza rezorzin va xlorid kislota bilan qizdirganda qizil boʻyalish boʻladi 

(Selivanov reaksiyasi), mochevina bilan esa koʻk, barbitur va tiobarbitur kislotalari 

bilan  qizgʻish  ranglar  hosil  qiladi.  Fruktoza  miqdoriy  aniqlash  uning  rang  hosil 

qilishiga asoslangan [18; 20]. 

 

Fruktoza erkin holda koʻpchilik meva va sabzavotlarda aniqlangan, Fruktoza 

bilan  eng  boy  manba  bu  pomidorlar,  olma,  asal  (50%)  gacha.  Fruktoza  oʻsimlik 

oligosaxaridlari 

tarkibiga 

kiradi, 

shu 

jihatdan 

saxaroza, 

rafinoza, 

oligosaxaridlardan  staxioza  va  verbaskozalarni  koʻrsatishimiz  mumkin. 

Oʻsimliklardagi  zaxira  polisaxarid  inulin  va  bakterial  asosli  polisaxaridlar  lenov 

ham fruktoza tutadi. 

 

Fruktoza  mevalardan,  saxaroza  va  polisaxaridlarni  gidrolizlab  olinadi 

(fruktozan, polifruktozanlardan), D-glyukozani ishqorlar ta’sirida epimerizaziyalab 

ham  fruktoza  olingan.  Fruktoza  muhim  oziqa  shakar,  uning  shirinligi  saxarozaga 

qaraganda 1,5  marta, glyukozaga qaraganda 3  marta shirindir. Fruktoza  organizm 

tomonidan  yaxshi  hazm  boʻladi  ayniqsa  qandli  diabet  kasallarida  foydali.  1,6-

difosfat fruktoza dorivor preparati shok holatda va yurak kasallarida qoʻllaniladi. 

Ozgina  boshqacharoq  holatni  tipik  ketozali  strukturaga  ega  fruktoza 

monosaxaridda koʻramiz.  Fruktoza ikki  siklik  formuladan  (piranoza va  furanoza) 

ikkalasini  ham  hosil  qiladi.  Suvli  eritmada  u  tautomer  aralashmalaridan  iborat 

boʻlib,  bunda  15%  gacha    β  -furanoza  formasi  mavjud,  koʻpgina  asiklik  forma, 

lekin asosan piranozit, tautomerdir. Kristall holatda  β -D-fruktofuranoza  ma’lum. 

Tabiiy poliasetal gidroksilli hosilalari koʻproq furanoza strukturalidir.  

---

29