|
3. Mehnat muxofazasi va moddiy javobgarlik
Mehnat muxofazasi - tagishli qonun va boshqa me'yoriy xujjatlar asosida
amal qiluvchi, insoning, mehnat jarayonida xavsizligi, sihat-salomatligi va ish
qobilyati saqlanishi ta'minlashga qaratilgan ijtimoiy, iqtisodiy, tashkiliy,
texnikaviy, sanitoriya-gegina va davlat profilaktika tadbirlari hamda vositalari
tuzishdan iborat.
O'zbekiston Respublikasi mehnatni muxofaza qilish to'g’risidagi qonun 1993y 6-
may (O'zb Yangi qonunlari, 8-son T. Adolat. 1994 y).
Mehnat shartnomasi taraflarning moddiy javobgarligi.
Moddiy javobgarlik tushunchasi va asoslari mehnat shartnomasining muhim qismi
bo'lib, tomonlarning bir-birlari oldidagi moddiy javobgarliklari hisoblanadi.
MKning 86- moddasiga ko'ra: Mehnat shartnomasining bir tarafi o'zining
98
g’ayriqonuniy aybli xulq- atvori (harakat yoki harakatsizligi) natijasida boshqa
tarafga yetkazilgan zarari uchun, mehnat kodeksida boshqacha holat nazarda
tutilmagan bo'lsa, moddiy javobgar bo'linadi:
Moddiy javobgarlik yuz berishi uchun qo'yidagi shartlari mavjud bo'lishi kerak:
- ayibli-hulqatvor.
- g’ayri qonuniy harakat yoki haraktsizlik.
- kelib chiqqan zarar.
- ayibli hulq atvor bilan zararli oqibat o'rtasida sababli bog’lanish bo'lishi lozim.
Xodimning ish beruvchiga yetkazilgan zarar uchun javobgarliklari.
MKning 198- moddasida aytilishicha: xodim ish beruvchiga yetkazilgan bevosita
haqiqiy zararni to'lash shart: Bevosita yetkazilgan haqiqiy zarar deganda ish
beruvchining mavjud mol-mulki (shu jumladan ish beruvchi uchunchi shaxslardan)
ishga qabul qilinganida :
- olti oygacha muddatga ishga qabul qilinayotgan xodimlarga ishga qabul
qilinishidagi xujjatlar.
Mehnat shartnomasining o'zgartirilishi.
Mehnat shartnomasi o'zgartirilishiga mehnat shartlarining o'zgarilishi sabab
bo'ladi. MKning 89-moddasiga ko'ra qo'yidagi hollar yuz berganda mehnat
shartnomalarini ish beruvchi tomonidan bir tomonlama tarzda o'zgartirilishiga yo'l
qo'yilishi mumkin:
A) Korxonadagi texnolagik jarayonlarni o'zgartirilishi yuz bergan, yangi
texnololgyalar joriy etilgan hollarda;
B) Ishlab chqarishni va mehnatni tashkil etishdagi o'zgarishlar, korxona tarkibiy
tuzilishda, boshqaruv sxemalarida yuz bergan o'zgarishlar tufayli;
V) Ishlar (xizmatlar) hajmi qisqarishi yuz berganda, basharti bunday o'zgarishi
ishlar (xizmatlar) xususiyatini o'zgarishiga: xodimlar soning qisqarishiga olib kelsa.
Mehnat shartlari o'zgarganda xodim 2 oy oldin ogohlantirish lozim xodim
yangi ishga o'tmagan taqdirda ish beruvchi kamida 1 oylik o'rtacha ish haqi
miqdorida ishdan bo'shatish nafaqasi bergan holda ishdan bo'shatish kerak.
Mehnat shartnomasini bekor qilishi.
MKning 97- moddasida mehnat shartnomasini bekor qilishning qo'yidagi
99
asoslari nazarda tutilgan.
1. Taraflarning kelishuviga ko'ra
2. Taraflardan birining tashabbusi bilan
3. Muddatning tugashi bilan
4. Taraflarning ixtiyoriga bog’liq bo'lmagan holatlarga ko'ra:
5. Mehnat shartnomasida nazarda tutilgan asoslarga ko'ra.
6. Saylov yoki tanlovdan o'tmaganligi yoxud saylov yoki tanlovda ishtirok etishni
istamaganliga tufayli.
MKning 100-moddasiga ko'ra, mehnat shartnomasi ish beruvchi tomonidan
qo'yidagi hollarda bekor qilinadi:
1. Texnologyadagi, ishlab chiqarish va mehatni tashkil etishdan o'zgarishlar,
xodimlar soni (shtati) yoki ish xususiyatlarining o'zgarishga olib kelganligini ishlar
hajmining qisqarganligi yoxud qorxonaning tugatilganligi.
2. Xodimning malakasi yetarli bo'lmaganligi yoki sog’lig’i holatiga ko'ra
bajarayotgan ishga noloyiq bo'lib qolishi.
3.
Xodimning o'z xizmat vazifalarini muntazam ravishda buzishi.
Xodim mehnat burchlarini bajarishi tufayli vafot etganida uning qaromog’ida
bo'lib kelgan mehnatga yaroqsiz oila a'zolari o'z daromadlaridan mahrum bo'lishlari
tufayli ko'rilgan zarar.
- Xodimni ishlash imkoniyatidan g’ayri qonuniy mahrum qilish (noqonuniy ishdan
bo'shatish, boshqa o'tkazish yoki ishdan chetlatish) natijasida majburiy progul vaqti
tufayli ko'rilgan zarar.
- Xodimning mol-mulkiga ish beruvchi tomonidan g’ayriqonuniy ziyon yetkazilishi
tufayli
(xodim
mulkining
nobud
bo'lishi,
yo'qolishi,
kamayishi,shikastlanishi)yetkazilgan zarar.
- xodimga ish beruvchi tomonidan yetkazilgan ma'naviy (jismoniy yoki ruhiy ozob
chekish zararga olgan mol-mulki) amalda kamaytirilganligi yoki yomon holatga
qilganligi, shunengdek ish beruvchining ortiqcha to'lovlar qilinishi tushuniladi.
Agar hodim tomonidan ish beruvchiga zarar uni, bartaraf etish mumkin bo'lmagan
kuchlar(tabbiy ofatlar,ishlab chiqarish falokatlari 3-chi shaxsning g’ayriqonuniy
harakatlari va h..k) normalxo'jalik tavakkalchiligi oqibatida, oxirgi zarurati yoki
100
zaruriy mudofa natijasida kelib chiqqan bo'lsa, xodimning moddiy javobgarligi
istisno etiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
