Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti kimyo yo’nalishi analitik kimyo kafedrasi

Yadroviy magnit rezonansi (YaMR) Atom yadrolarining magnetizmi. 

Yadro spinining magnit maydonidagi xolati. Spektrometrlarning tuzilishi. 

Yadroviy  magnit  rezonans  xodisasini  birinchi  marta  1946  yilda  AQSh  da 

Persell va Blox, Angliyada Rollinlar kuzatgan edilar. Bu kashfiyotni ochganliklari 

va  uni  organik  moddalarning  tuzilishini  o‘rganishga  tatbiq  etganliklari  uchun 

Persell  va  Bloxlar  Nobel  mukofotiga  sazovor  bo‘lganlar.  Agar  YaMR 

slektroskopiyasining  rivojlanish  tarixiga  nazar  tashlasak,  bu  olimlarning  ilmiy 

kashfiyotlaridan ilgari Vatan urushi arafasida Qozon davlat universiteti professori 

Y.K.Zavoyskiy  o‘z  shogirdlari  bilan  hamkorlikda  birinchi  marta  YaMR 

signallarini  kuzatishgan,  ammo  urushning  boshlanib  qolishi  kashfiyotlarni  o‘z 

vaqtida  matbuotda  e'lon  qilishga  imkon  bermadi,  YaMR  sohasida  ilmiy  ish  olib 

---

19 

 

borayotgan  Amerika  olimlari  [30]  esa  tadqiqotni  oxiriga  yetkazib  olingan 

natijalarni  kashfiyot  sifatida  e'lon  qildilar,  shuning  uchun  xam  hozirgi  vaqtgacha 

bu kashfiyot ularning nomi bilan yuritilib kelinadi.  

Organik  kimyoda  bu  usulning  ishlatilishi  1953  yilga  to‘g‘ri  keladi,  hozirgi 

vaqtda  esa  fizikaviy  usullar  ichida  qattiq  va  suyuk  moddalarning  tuzilishini 

o‘rganishda eng muhim usul sifatida ajralib turadi. Suyuq moddalar va eritmalarni 

bu  spektroskopiya  yordamida  o‘rganishda  spektrdagi  signallarning  yuqori 

aniqlikda  ajralib  chiqishdaga  YaMR,  qattiq  moddalarda  esa  keng  chiziqli 

(ajralmagan signallar) YaMR usullari ishlatiladi [31, 32, 33].