|
5.
Birovning his-tuyg’ulariga e’tiborli bo’lish
.
Konfliktlarda manfaatlar to’qnashuvidan tashqari emosional-xissiy to’qnashuv
ham yuz beradi. Ya’ni, emosional-xissiy qarama-qarshilik mavjud nizoning tashqi
ko’rinishi sifatida o’zini namoyon etadi. Konfliktda ham o’z manfaatlarini ifoda etish
maqsadida, ham o’zini himoya qilish uchun har bir inson o’z xis-tuyg’ulariga berilib,
esankirab qolishi mumkin. Emosional ekankirash esa konflikt jarayonining to’g’ri va
adolatli hal etilishiga zarar yetkazishi mumkin. Shu bois, konfliktning yechimida bir
tomondan, o’zining xis-tuyg’ularini jilovlay bilish, ikkinchi tomondan, o’z
opponentining xis-tuylariga e’tiborli bo’lish talab qilinadi. Birovning xis-tuyg’ulari
mazkur konkret shaxsning aynan konkret shart-sharoitdagi ahvolining namunasi
sifatida baholanishi ma’lum xulosalar qilinishiga yordam beradi. Ya’ni, konfliktdagi
xis-tuylar insonning boshqa insonga yo’naltirilgan doimiy mavjud munosabatini
emas, balki birdaniga uyg’ongan va portlash orqali o’zini ifoda etayotgan tuyg’ularini
4
Тафаккур гулшани. –Т.: Адабиёт ва санъат нашриёти, 1989, - Б. 39
76
ifoda etadi, xolos. Emosional portlash - o’tib ketadi. Ularning ortida insonning
azaliy, shakllangan va hurmatli munosabati yotgan bo’lishi mumkin. Shu bois,
diqqatni bir soniyada vujudga kelib, jo’sh urgan emosiyalarga emas, balki azaliy
mavjud bo’lgan hurmatli munosabatlar va emosiyalarga qayratishga harakat qilishga
yo’naltirish darkor. Hurmat va e’tibor ishonchga olib kelishini yodda tutish lozim.
Birovning xis-tuyg’ulariiga e’tiborli bo’lish, faqat konflikt sharoitiga nisbatan emas,
balki umuman hayotdagi barcha bosqichlarga nisbatan qat’iy qoidalardan biri bo’lishi
lozim.
Masalan, o’z otangiz bilan siz uchun muhim bo’lgan masalada bahslashib
qoldingiz. Masalan, siz o’zingiz yoqtirgan qizga uylanmoqchisiz, ammo otangiz
bunga qarshi. Otangiz sizni tushunishni istamaydi. Orada janjal yuzaga keladi. Siz
jahl qilib, ko’chaga chiqib ketasiz. Otangiz orangizda bo’lgan hodisadan qiynalib,
uyda qoladi. Otangiz aslida sizga yomonlik istamaydi. Otangiz, balki siz tanlagan
qizning qaydayligi bilsa, o’z fikrini o’zgartirar. Bunga esa vaqt talab etiladi.
Kechqurun kelsangiz, otangiz hafa. Ammo siz chekinishni istamaysiz. Siz yana unga
nisbatan o’z so’zingizda qolganingizni ko’rsatmoqchi bo’lib, bee’tibor bo’lasiz.
Ammo otangizning kechqurundagi salbiy kayfiyati kunduzi bo’lgan janjal
oqibatida o’zini yomon xis qila boshlagani natijasi bo’lishi mumkinligini hayolga
ham keltirmaysiz. Siz, o’zingizni o’z baxti ustida kurashayotgan odam sifatida qabul
qilasiz, o’z so’zingizdan qaytmasligingiz aniq. Ammo, bu degani, umuman
bee’tiborlilik degani emas-ku?! Otangiz sizni hafa qilmaslik uchun o’z ahvoli haqida
so’z demaydi, u indamaydi, o’zini yomon xis qilayotganligini yashiradi. Uning yurak
huruji og’irlashadi. Siz esa o’zingiz bilan o’zingiz ovora bo’lib qolaverasiz. Bunday,
yaqinlaringiz emosional holatiga bo’lgan bee’tiborlilik juda yomon oqibatlarga olib
kelishi mumkinligini siz hali bilmaysiz.
Konflikt sharoitida har ikki tomon ham ishonchga muhtojdir, o’zaro ishonch esa
konflikt yechimini topishga imkon beradi. Yuqoridagi holatda, kechqurun uyga
qaytgandan so’ng, (aslida ko’chada yurganda ham bir telefon qilib ahvol so’rasangiz
bo’ladi), ―Dada, mayli hafa bo’lmang. Bu masalalar birdaniga hal bo’lmaydi.
O’ylashib ko’rarmiz... Biror chorasi chiqib qolar... Siz menga yaqin odam..
O’zingizni avaylang...‖, desangiz, otangiz yurak xuruji bezovta qilayotganligini ochiq
aytadi. O’rtada, ikki tomon orasida yana ishonch vaziyati tug’iladi. Inson insonga har
jihatdan zarur va muhtoj ekanligini yodingizdan chiqarmang. Chunki inson axloqi
uning boshqalarga bo’lgan munosabati orqali bilinadi, o’zini ko’rsatadi, ammo uning
axloqiyligini yaratuvchi mohiyat inson ichki olamida tarbiyalangan bo’lsagina, u
yuzaga chiqadi.
6.
O’z amallariga mas’ul bo’lish.
Eng qadimgi davrlardan boshlab inson sivilizasiyasi tarbiya va axloq masalalariga
e’tibor bilan qaragan. Inson axloqiy normalari ichida o’z so’zida turish, burch,
mas’uliyatli bo’lish, birovlarga berilgan va’dalarga hurmat va ularni so’zsiz bajarish
inson komilligining oliy qadriyatlaridan hisoblangan. Ammo hayotda har doim ham
shunday bo’lavermaydi. Ko’pincha biz o’z va’dalarimizni esdan chiqarib qo’yamiz,
o’z so’zimiz ustida turmaymiz. Bu – juda yomon odat. Ba’zan, boshqalarning bizga
bergan va’dasini o’z vaqtida bajarmagani uchun aziyat ham chekamiz. Insonning eng
halokatli xatolaridan biri – yaxshi ishni ham yomon bajarib, barbod etishdir.
77
Konfliktlar sharoitida o’z so’zi ustida turish - konflikt yechimiga qaratilgan
va’dalarning ustidan chiqishni anglatadi. Agar konflikt yechimi ichida siz o’z
xohishingiz bo’yicha o’zingizga ba’zi mas’uliyatli vazifalarni olsangiz, ularni
bajarishga sayi-harakat qilishingiz lozim. Agar ularning uddasidan chiqolmayotgan
bo’lsangiz, ular borasida ham ochiq muloqotda so’zlab, ishni bajara
olmayotganligingiz haqida o’rtoqlashishingiz lozim bo’ladi. Konflikt sharoitida
kuyidagi amallar maslahat beriladi:
-
O’z so’zlaringiz va amaliy ishlaringizda mas’uliyatni o’z zimmangizga oling.
-
Tomonlar o’rtasidagi turli shartnomalar va o’z mas’uliyatingizdagi vazifalarni
albatta bajaring.
-
Agar sizning sa’y-harakatlaringiz behuda ketayotganligi va yordam
bermayotganligini sezsangiz, harakatlaringizni qaytadan boshlang va opponentingiz
bilan samimiy o’rtoqlashing.
Do'stlaringiz bilan baham: |
