Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti psixologiya kafedrasi

 
Mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar 
1.
Konfliktli vaziyatda agressiya va zo’ravonlik xaqida tushuncha bering. 
2.
Agressiya va zo’ravonlik qanday turlari mavjud
3.
Agressiya va zo’ravonlikni keltirib chiqarishga moyil bo’lgan odamlar 
xarakterini izohlang. 
4.
Agressiyani yengishning qanday usullari mavjud? 
5.
Ayollarga nisbatan oilada qo’llaniladigan qanday zo’ravonliklar bor. 
6.
Konfliktli vaziyatda g’azab va qahrdan o’zini tinchlantirish usullari izohlang.

---

115 
III BOB. JAMOADAGI VA OILAVIY KOHFLIKTLARNING 
PSIXOLOGIK TAHLILI 
 
13-MAVZU: Jamoadagi konflikt va uni yechimga olib kelish
 
1. 
Jamoa vujudga kelishi mumkin bo’lgan konfliktlar 
2. Jamoadagi konfliktni boshqarish tartiblari 
3. Rahbarlar tomonidan jamoa etikasining buzilishi 
Konfliktlar turli joylarda sodir bo’lishi mumkin. Mana shunday konfliktlardan biri 
– siz ishlayotgan mehnat jamoasida sodir bo’lishi mumkin bo’lgan konfliktlardir. 
Jamoada sodir bo’lishi mumkin bo’lgan konfliktlarning o’ziga xos xususiyatlari 
mavjud bo’ladi. Jamoada sodir bo’ladigan konfliktlar mana shu jamoada ishlayotgan 
barcha hodimlarga o’z ta’siri o’tkazmay qolmaydi.
Mehnat jamoasidagi vujudga kelishi mumkin bo’lgan konfliktlar (1) sizdan 
tashqarida, ya’ni ziddiyat sizning manfaatlaringizni o’zida jam qilmagan, yoki (2) 
unga siz ham tortilgan, ya’ni sizning manfaatlaringiz konflikt orqali buzilayotgan va 
yoki aksincha, sizning manfaatlaringiz yutiyu chiqayotgan, yoki (3) alohida holda siz 
va sizning hamkasbingiz, siz va sizning rahbaringiz o’rtasida, yoki (4) umuman butun 
jamoa orasida vujudga kelishi mumkin. Jamoadagi konflikt kim o’rtasida sodir 
bo’layotganligiga qaramay mana shu jamoada ishlayotgan hodimlarning barchasini 
o’z domiga tortib ketadi.
Siz jamoada sodir bo’lgan ziddiyatdan tashqarida bo’la olmaysiz. Agar siz 
konfliktga umuman aralashmasangiz ham, sizdan konfliktga nisbatan o’z 
munosabatingizni oydinlashtirish so’ralganda, xohlang-xohlamang ziddiyatga 
nisbatan o’z fikringizni, o’z xulosalaringizni aytishga majbur bo’lasiz. Bu esa, 
qaysidir masalalarda bir, yoki boshqa tomonning manfaatlarini ustun qo’yishingizga, 
biror tomonning yonini olishingizga sizni majbur etadi. Agar siz maqsadli ravishda 
jamoadagi konfliktdan o’zingizni olib qochib, o’zingizni betaraf deb e’lon 
qilganingizda ham, har kuni o’sha jamoada bo’lganingiz uchun, konfliktning qanday 
rivojlanayotganligi, tomonlar o’zini qanday tutayotganligi beixtiyor kuzatib borasiz, 
oxir oqibat o’zingizni haqiqatan ham ziddiyatdan tashqaridaman deb his qila 
olmaysiz.
Jamoada vujudga kelgan har turli konfliktlarga nisbatan ham passiv emas, faol 
yondoshgan ma’qul. Siz o’zingizni bir tomonning yonini olgan, yoki ikkinchi tomon 
uchun bo’ysungan holda emas, balqi avval o’rganganimizdek, mana shu konflikt 
vaziyatni vujudga keltirgan muammoni aniqlashga sayi-harakat qilib, butun jamoa 
diqqatini shaxslararo munosabatlarni taftish qilishga emas, balki muammoni 
aniqlashga, uning yechimini qidirishga, tomonlarning har birining manfaatlarini 
o’zaro yaqinlashtirishga, har ikki tomonni ham o’zaro qoniqtiradigan yechimni 
qidirishga safarbar etishingiz lozim bo’ladi.
Masalan, jamoada ikki hodim o’rtasida o’zaro konflikt vaziyat vujudga keldi. 
Bo’lim muhim bo’lgan masala yuzasidan yillik hisobot tayyorlashi lozim edi. 
Hisobotning tarkibiy qismlari turli hodimlarga bo’lib berildi. Kimdir hisobot 

---

116 
yozishga mas’uliyat bilan yondoshdi, kimdir mas’uliyatsizlik qilib, kechikib, o’zi 
tayyorlashi bo’lgan sahifalarni yozib ulgurmadi. Buning natijasida butun bo’lim yillik 
―mukofot‖dan quruq qolishi ehtimoli vujudga keldi.
Kimdir ―O’zi kim bu landovurni ishga olib kelgan‖, dedi. Boshqa bittasi ―Avval 
so’raylikchi, oilasida biror kor-hol bo’lgandir‖, dedi. Uchinchilar ―Mana biz 
kechalari uxlamay, qog’ozlarni uyga olib ketib, xo’jayinlardan gap eshitib bo’lsa 
ham, yozib ulgurdik-ku‖, dedi. Boshqa bir hodim ―Haydash kerak bunaqa 
bezbetlarni, birovlar hisobiga kun ko’radiganlarni. Qutulish kerak ulardan. O’zi ham 
ishlamaydi, birovlarni ham oyog’iga bolta uradi‖, dedi. Hamma gapga chidayotgan 
ishni bajarib kelmagan hodim, ―Kim bezbet? Kimning oyog’iga bolta uribman?!‖ deb 
qarshisida turgan odamga tashlanib qoldi. Orada shovqin-suron bo’lib ketdi. So’z 
bilan urishish mushtlashishga aylanib ketdi. Shovqinga bo’lim boshlig’i kirib qoldi. 
Ikkala urishgan hodimni o’z xonasiga taklif etdi. Boshliq xisobotni muddatida 
qilmagan odamni o’zi ishga olib kelgan edi. Shu bois uni ko’p urishmadi. 
Gaplarining oxirida ―Hammaga aytib, tinchlantirib qo’yinglar. Hamma o’z mukofot 
pulini oladi‖, - dedi. So’ng, ―Biz bir bo’limdamiz. O’zaro janjal qilmanglar. Uyat 
bo’ladi. Murosa-yu madora. Qani bir-birlaringizga qo’l berib, yarashib olinglar-chi‖, 
dedi-da ularni qo’yib yubordi. 
Ana endi siz javob bering. Boshliq o’rtadagi nizo va ziddiyatni yechib, muammoni 
hal qilgan-mi?! Eng oson yo’li, xuddi muammo mavjud emasdek, tomonlarga 
―urushmanglar‖, deyish. Ammo, ―urushmanlar‖ deyish bilan odamlar urushmasdan 
qolmaydi-ku... shu bois, jamoada vujudga keladigan konlfiktlarda ham o’zini tutish 
va konfliktda bo’lgan munosabalar bo’yicha ma’lum tartib-qoidalarga rioya qilgan 
ma’qul bo’ladi. Jamoadagi konfliktlar bo’yicha mutaxassislar konfliktni 
boshqarishning sakkiz muhim qoidalarini ajratishadi.