Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti pedagogika fakulteti


Inshoni tashkil etish bosqichlari



Download 1,15 Mb.
Pdf ko'rish
bet8/34
Sana29.12.2021
Hajmi1,15 Mb.
#75832
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   34
Bog'liq
boshlangich sinflarda tabiat mavzusiga bagishlangan insholarni tashkil etish metodikasi.

 

1.2.Inshoni tashkil etish bosqichlari 

Insho  yozishning  hech  qiyin  tomoni  yo„q,  asosiysi  –  o„quvchida  o„ziga 

yaqin  va  qiziqarli  mavzuni  tanlay  bilish  qobiliyatining  rivojlangan  darajada 

bo„lishi  sanaladi.  Insho  mavzulari  maktab  dasturidagi  adabiy  asarlar  yoki 

umuminsoniy  qadriyatlar  haqida  bo„lishi  buzilmas  qoidaga  aylangan.  Har  kim 

o„ziga  yoqqan  mavzuni  tanlashi  mumkin.  Insho  yozma  tafakkur  va  bilimlarga, 

shaxsiy  tahlil,  tajriba  va  hissiyotlarga  asoslangan  shaxsiy  fikrni  yozma  tarzda 

ifodalashni nazarda tutadi.  

Agar mavzu o„quvchiga yaxshi tanish bo„lsa,  u bu haqda istagancha uzoq 

gapirishi mumkin. Mana shu davomli nutq va suhbatlarni qog„ozga tushirish kerak.  

Havoning global tarzda isib ketishi haqida nima deb o„ylaysiz? Kumushni 

Abdulla Qodiriyning sevimli qahramoni deb hisoblaysizmi? Yozgi ta‟tilni qanday 

o„tkazdingiz? 

Yoshlar  yelkalarida  bo„m-bo„sh  tuvakni  emas,  balki  fikrlar  va  qarashlar 

qaynagan boshlarni ko„tarib yuribdilar. Bu fikrlar darsliklarda bayon qilingan yoki 

o„qituvchi  tomonidan  xattaxta  yonida  aytib  turilgan  fikrlarga  mos  kelmasligi 

mumkin, biroq ular mavjudlik huquqiga ega.  

Insho  reja  talab  qilmasa  ham,  har  bir  o„quvchining  ongida  uning  bayoni 

ma‟lum  darajada  o„z  aksini  topadi.  O„quvchidan  inshoni  yozishga  kirisharkan, 

mavzu doirasidan chetga chiqmagan holda reja tuzib olishi kerak, olaylik, dastlab 

personajning  xarakteri  va  biografiyasi  haqida  qisqacha  ma‟lumot  berish,  so„ng 

epizodik bayonlar bilan uning xulqiga baho berilishi kerak. Keyin asar muallifining 

kundaliklar  va  xatlarida  bayon  qilingan  fikrlarini  keltirish  joiz.  Xulosada  esa 

to„qima  obraz  va  zamonaviylik  o„rtasidagi  mutanosiblikni  ko„rsatish  maqsadga 

muvofiqdir. 

Inshoda  uning  mavzusiga  mos  keladigan  iqtiboslar  va  hikmatli  so„zlardan 

ham foydalanish mumkin.  

Matnga mavzuga mos tushadigan epigraf alohida ko„rk bag„ishlaydi, unga 

tanlangan  iqtibos  qisqa  bo„lishi  va  muallifga  emas,  balki  insho  matniga 



11 

 

yo„naltirilgan  bo„lishi  lozim.  Keng  tarqalgan,  ko„p  takrorlanadigan  “qanotli 



so„zlar”dan qochish lozim. Iboralardan epigraf sifatida foydalanib bo„lmaydi. 

Inshoni  qanday  qilib  to„g„ri  yozish  haqida  aniq  bir  qoida  yo„q.  Insho 

hajmining minimum va maksimum darajasi berilishi mumkin yoki qancha so„zdan 

iborat  bo„lishi  belgilanishi  mumkin,  qolgani  barchasi  ijodiy  fikrlash  uchun 

qoldiriladi.  Biroq  zamonaviy,  ma‟lumotli,  tilni  yaxshi  biladigan  o„quvchining 

inshosida nimalar bo„lishi shart emasligi haqida gapirish mumkin, xolos. 

Shunday qilib, yaxshi inshoda quyidagilarga yo„l qo„ymasligi kerak: 

* g„aliz leksik konstruksiyalar, sodda yig„iq gaplar (mazmunni intonatsion 

ta‟kidlash uchun qo„llanilgan yig„iq gaplar bundan mustasno); 

* kamida ikkita xatboshida so„zlar va so„z birikmalarini asossiz takrorlash 

– o„zbek tilida ma‟nodosh so„zlar ko„pchilikni tashkil qiladi; 

*  juda  ham  murakkab  sodda  yoyiq  (hatto  butun  bir  xatboshini  egallagan, 

butun bir tinish belgilar jamlanmasini to„plagan) gaplar tuzish; 

* etita gapdan iborat bo„lgan katta xatboshilardan foydalanish; 

* bayon qilingan fikrni yana qayta yozish; 

* fikrni mantiqsiz dalillash; 

* hajvdan ortiqcha foydalanish; 

* oddiy so„zlashuv uslubi va slengdan foydalanish; 

* “hujjatlartili”ga xos qoli so„zlardan; 

* inson, narsa-buyum yoki hodisaga nisbatan “berilgan” so„zini qo„llash; 

* me‟yordan ortiq badiiylikka berilish, sifatlash va ko„chimlardan ortiqcha 

foydalanish;  

* imloviy, ishoraviy va uslubiy xatolarga yo„l qo„yish 

Hammasidan  oldin  mavzuni  ochib  beradigan  tayanch  tushunchalarning 

mavjudligi  yoki  yo„qligidan  qat‟i  nazar,  insho  matnini  hayotiy  dalillar  bilan 

mustahkamlash uchun asosiy g„oyani shakllantirib olish lozim. Shuning qoralama 

nusxada  inshoning  namunaviy  rejasini  tuzib  olish  kerak.  Ana      o„shanda  ishni 

bajarish  jarayonida  o„quvchi  mavzuni  yoritishda  “chekkaga  o„tib  ketmaydi”. 




12 

 

Eslatib  o„tmoqchimizki,  to„g„ri  yozilgan  insho  uch  qismga  bo„linadi.  Quyida  ana 



shu uch qismning o„ziga  xosliklari keltirilgan: 


Download 1,15 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   34




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish