Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti jismoniy madaniyat va sportni o

Ijtimoiy-iqtisodiy sabablari. Xalqaro sport aloqalarining vujudga kelish 

sabablaridan biri, jahondagi mamlakatlarda ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy jarayonlarning 

rivojlanishida, deb bilish zarur bo’ladi. XIX asrning oxirlarida Germaniya, Angliya, 

Fransiya, AQSh, Rossiya, Italiya kabi taraqqiy etgan davlatlar iqtisodiy va madaniy 

jihatdan  ancha yuqori darajaga ko’tarildi. Bu darvda ishlab chiqarish, fan, ta’lim tez 

---

 

65 

rivojlandi. Bu jarayonlar ishlab chiqarish, xalqaro uyushmalar, trestlar, sindikatlarni va 

bir qator boshqa yangi tarmoqlarni tashkil etish bilan birgalikda davom etdi. Yevropa 

mamlakatlari va Amerikada ilmiy-texnik taraqqiyot jarayonining mahsuli sifatida aloqa 

va kommunikasiya vositalari yuzaga keldi.Chegaralangan kichik doiradagi milliy 

jarayonlar jamoat taraqqiyotiga putur yetkaza boshladi. Bunday sharoitda turli sohalar 

bo’yicha xalqaro munosabatlarni kuchaytirish, ya’ni iqtisodiy, ilmiy, madaniy va 

sportdagi aloqalarni bog’lash qonuniyat darajasiga yetdi. 

XIX asrning oxiri nisbatan tinchlik-osoyishtalik bilan o’tdi. Fransiya-Yaponiya 

urushidan (1870-1871) va Parij Kommunasidan (1871) boshlab, rus-yapon urushigacha 

(1904-1905) va Rossiyadagi birinchi inqilobgacha (1905-1907) jahonda hyech qanday 

yirik urushlar bo’lmagan edi. Bunday holat mamlakatlararo aloqalar va sportni 

rivojlantirishga qulaylik yaratdi. 

Jamoat harakatlari yoshlar orasida jismoniy tarbiyani rivojlantirish bo’yicha 

jamoatchilik (ommaviy) harakatining yuzaga kelishi ham bunga katta sabab bo’ldi. XIX 

asrning so’nggi choragi jamoat arboblari, tibbiyotchilar, pedagoglarning yoshlarga ta’lim 

berish, jismoniy jihatdan rivojlantirishga qaratilgan umumiy harakatlari, faoliyatlari 

ancha kengaygan davr edi.  

Bu jarayonlarda jismoniy tarbiya va sportning yangi shakllari, usullarini izlash 

boshlandi. Ba’zi mutafakkirlar milliy jismoniy tarbiya va sport bilan chegaralanibgina 

qolmasdan, balki xalqaro sport aloqalarini o’rgatishni tavsiya etib maydonga chiqdilar. 

Bu yo’lda Fransiya, Yunoniston, Angliya, Germaniya, Rossiya, AQSh, Shvesiya va 

boshqa mamlakatlarning jamoatchiligi o’z faoliyatlari bilan alohida ajralib turar edi. 

Yoshlarni jismoniy tarbiyalash maqsadida olimpiya o’yinlaridan foydalanish kabi fikrlar 

ham bildiriladi. Bu to’g’rida chex pedagogi Ya.A.Komenskiy, nemis gimnastika 

maktabining asoschilari I.X.Guts-muts va G.Fit, rus jismoniy ta’limi tizimining asoschisi 

P.F.Lesgaft va boshqalar bir necha bor ta’kidlashgan. Ular qadimgi yunon olimpiya 

o’yinlari kabi musobaqalarni tashkil etish –  yoshlarni jismoniy va ma’naviy jihatdan 

tarbiyalash yo’lida ko’p xizmat qilishi mumkinligini e’tirof etganlar.