|
Mavzuning ishlanganlik darajasi.
Insonning borliqdagi o’rni, uning
ijtimoiy mohiyati, tafakkuri va salohiyati haqidagi fikrlar antik davr faylasuflari:
Konfusiy
5
, Arastu
6
va Aflotun
7
, shuningdek Markaziy Osiyo mutafakkirlari
Farobiy, Ibn Sino, Ulug’bek
8
kabi allomalarinng asarlarida o’z ifodasini topgan.
Masalan, inson omili masalalari muqaddas diniy manbalar, xususan Avesto, Injil,
Zabur, Qur’oni Karim kabi muqaddas kitoblarda
9
ham ko’rsatilgan.
Shu kabi, migratsiyaning ijtimoiy sosiologik masalalari: O.Kont, M.Veber,
P.Sorokin
10
va boshqalar tomonidan u yoki bu darajada o’rganilgan. G’arbiy
Yevropalik faylasuf va siyosatshunoslar G.Spenser, E.Dyurkgeym, Gegel kabilar
jamiyatni tabiiy – tarixiy jarayon, murakkab ijtimoiy sistema deb ta’riflaydilar
11
.
5
Qarang: Конфуций, Лунь Юй. // Мудрецы поднебесной. – Семферополь: Реноме, 1998.
6
Qarang: Аристотель. Политика. – М.: Мысль, 2002, - C. 765.
7
Qarang: Афлотун. Қонунлар. – Тошкент: Янги аср авлоди, 2008.
8
Qarang: Фаробий. Фозил одамлар шаҳри. – Тошкент: А.Қодирий номли халқ мероси нашриёти, 1993; Абу
Али ибн Сино. Тиб қонунлари. Уч жилдлик.– Тошкент: А.Қодирий номли халқ мероси нашриёти, 1994;
Мирзо Улуғбек. Тўрт улус тарихи. – Тошкент: Чўлпон нашриёти, 1994.
9
Qarang: Авесто. Тарихий – адабий ёдгорлик. / Асқар Маҳкам таржимаси. – Тошкент: Шарқ, 2001; Инжил.
Забур. – Стокгольм. Библияни таржима қилиш институти, 1993; Қуръони Карим / Ўзбекча изоҳли таржима.
– Тошкент: Чўлпон, 1992.
10
Qarang: Конт О. Курс позитивной философии. В кн. Антология мировой философии. / Т. 3.–М.: 1971;
Вебер М. Избранные произведения.– М.: Прогресс, 1990; Сорокин П. Человек. Цивилизация. Общество. –
М.: Изд-во Политической литературы, 1992.
11
Qarang: Фалсафа: қомусий луғат. – Т.: Шарқ, 2004. - Б. 124.
8
XX asrning birinchi yarmida bo’lib o’tgan birinchi va ikkinchi jahon
urushlari, keyinchalik 90–yillar boshiga kelib sotsialistik lagerning barham
topishi, migratsiyani global voqyealikka aylantirdi. Ayniqsa, o’tgan asrning
oxirgi o’n yilliklariga kelib, sanoatlashgan–texnologik tizim migratsiya omilining
sur’at darajasi oshishiga, dunyoning globallashuvi va davlatlararo integrasiya
jarayonlariga kuchli ta’sir o’tkazdi. Jamiyatshunos tadqiqotchilarning aynan
migratsiya masalalarini tadqiq etishga bo’lgan qiziqishi keskin ortib bordi.
12
Malakaviy bitiruv ishini yozishda, shuningdek, SamDU ilmiy axborot-resurs
markazi elektron yozma fondlaridan, Samarqand viloyati axborot-resurs
adabiyotlari manbalaridan ham foydalanildi.
O’zbekiston Respublikasida mavzuning ijtimoiy-sosiologik, falsafiy, tarixiy
va iqtisodiy jihatlarini yoritib berishda Q.X.Abduraxmonov, L.P.Maksakova,
B.Umrzoqov, M.Rahimov
13
, F.Ya. Parmanov
14
, K. Kalanov
15
, Tolametova Z.A.
16
,
ilmiy tadqiqotlar olib borishgan. Shu kabi aholi milliy tarkibining migratsiya
jarayonlariga bog’liqligi muammolarni N.Bobojonova tarixiy qiyosiy tadqiq
qilishga harakat qilgan.
17
Ammo mazkur tadqiqotchilar migratsiyaning O’zbekiston
aholisining demografik jarayonlari bilan bog’liq holda qiyosiy tahlilini, ayniqsa
uning siyosiy–ijtimoiy va ijtimoiy-sosiologik muammolarini e’tibordan chetda
qoldirishgan.
Mavjud tadqiqotlar O’zbekiston aholisinig migratsion jarayonlardagi
ishtirokining mohiyati hamda mazmunini o’rganishga muhim hissa qo’shganligini
12
Qarang: Максакова М. Миграция населения: проблемы регулирования. – Ташкент, 2001; Зайончковская
Ж.А. Миграция населения из стран Центральной Азии. В книге: Трудовая миграция в Республике
Узбекистан: Социальные, правовые и гендерные аспекты. – Ташкент: Программа развития ООН в
Узбекистане, 2008; Юдина Т.Н. Социология миграции. – М.: Академический проект, 2006 ва бошқалар.
13
Qarang: Меҳнат иқтисодиёти ва социологияси. / К.Абдурахмоновнинг умумий таҳрири остида. – Тошкент:
Ўқитувчи, 2001; Узбекистан: ННО и занятость населения. / Под. ред Л.П.Максаковой. – Ташкент: 2001;
Умрзоқов Б., Раҳимов М. Меҳнат муносабатлари ва менталитет. – Тошкент: Ўзбекистон, 2005.
14
Парманов Ф.Я. Миграция жараёнларини бошқаришда инсон омили. // Социология фанлари номзоди ….
диссертация автореферати. – Т., 2012.
15
Каланов К. Особенности миграционных процессов в Узбекистане. // Материалы второго конгресса
социологов тюркоязычных стран на тему Гражданское общество и социальный прогресс в XXI веке. –
Алматы. 2008. – С. 438 – 441; Каланов К. Внутренняя миграция на неформальном рынке труда в
Узбекистане. // Россия – Узбекистан: история и современность (ч.II). / ЕвроАзия. – Москва. № №. (Июнь) /
2008. – С. 70 -75.
16
Толаметова З.А. Демографик жараёнлар ва уларнинг аҳоли бандлигига таъсири//Иқтисод ва молия, 2014,
№3, 54-59 бетлар.
17
Бобожонова Н. Аҳоли миллий таркибининг ўзгаришига миграция жараёнларининг таъсири.// Ижтимоий
фикр. Инсон ҳуқуқлари. № 1 (65)/2014. - Б. 118-123.
9
e’tirof etish lozim albatta. Ayni vaqtda, yuqoridagi tadqiqotlarda bu ikki hodisa
dunyodagi migratsiya va O’zbekiston aholisining migratsiyasi jarayonlarini
alohida-alohida tahlil etilgan, shuningdek, ularga xususiy yoki juz’iy masala
sifatida yondashilgani ko’zga tashlanadi. Biroq, mavjud adabiyotlarda O’zbekiston
aholisi migratsiyasi muammolari alohida tadqiqot obyekti sifatida, shuningdek
tadqiq etilayotgan mavzuning qiyosiy tahlil
i
ning nazariy va amaliy talqinini
yaratish masalalari o’zining yetarli darajasidagi ifodasini topmagan. Qolaversa,
Globallashuv sharoitida O’zbekistonda migratsiya jarayonlarini boshqarishning
muammolarining xususiyatlari, uni boshqarishni yuksaltirish yo’llari ham ilmiy
jihatdan ishlab chiqilmagan.
Shunga qaramay, hozirgi kunda aholi migratsiyasiga oid qonunchilik
sohasida amalga oshirilgan tub islohotlar yanada jadal tus olmoqda. Ayniqsa,
O’zbekiston aholisining migratsion jarayonlardagi ishtirokiga oid o’zgarish va
yangiliklar kun sayin joriy qilib borilayotgan bir paytda sohaga oid qonunchilikni
ayniqsa, aholi bandligi masalalarini yechimini topishni takomillashtirish haqida
mulohaza yuritish va tadqiqot olib borishga yana bir karra urinish maqsadga
muvofiq bo’ladi, deb hisoblaymiz.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
