Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti hisoblash usullari

Tayanch  iboralar:  matematika  darsligi,  o’kitish  vositalari,  didaktik  materiallar, 
spravochniklar, priborlar, asboblar, o’kitishning  nashr va ekran  vositalari, grafik kurgazmalilik, 
texnika vositalari. 
1.Matematika darsligi, o’kuv ko’llanmasi dastur va didaktika talablari bilan aniklanuvchi 
o’kitish maksadlariga mos keluvchi matematika bo’yicha bilimlar asoslarini bayon etuvchi kitob 
xisoblanadi. 
U  kuyidagi  talablarga  javob  berishi  lozim:  a)  u  o’kuvchilarda    ilmiy  dunyokarash  va 
mantikiy  fikrlashni  rivojlantirishi;  b)  matematika  bo’yicha  ma’lumotlarni  sistemali  va  ilmiy 
bayon  kilishi;  v)  uslubiy  nuktai  nazardan  ketma-ket  joylashtirilgan  yetarli  sondagi  turli  xil 
masala va mashklarni o’z ichiga olishi kerak. 

---

 
56
Shuningdek,  darslik  bayon  kilingan  material  zarurligini  asoslashga  e’tibor  berishi, 
masalalarning  taksimoti  ,  o’rni  va  axamiyatini  aniklashi,  ko’rgazmalilik  vazifasini  yoritilishini 
ta’minlashi lozim. 
Ukitish vositalariga o’kuv ko’llanmalaridan tashkari, masalalar to’plamlari, ko’rgazmali 
kurollar  va  texnika  vositalari  kiradi.  Ukuv  ko’llanmasi  o’kitish  jarayonida  o’kuvchilarga 
beriladigan  axborotni  o’z  ichiga  oladi.  Uni  to’gri  ko’llaganda  o’kuvchilarga  matematika  fani 
asoslarini o’zlashtirishga yordam beradi, bilimlar bilan kurollanishga va xotirani rivojlantirishga 
imkon  beradi.  Xozirgi  zamon  o’kuv  ko’llanmalari  nazariy  ma’lumot  va  mashklarni  o’z  ichiga 
oladi.  Teng  kuchli  o’kuv  ko’llanmalar  mavjudligi    bir  tomondan  o’kituvchining  o’kitishda  o’z 
imkoniyatlari  va  o’kuvchilar  bilim  saviyalariga  mos  ravishda  undan  ijodiy  foydalanishga, 
ikkinchi tomondan, nazariy va amaliy jixatlarni o’zaro muvofik xolda bayon etishga, sinf va uy 
vazifalarini taksimlashni osonlashtiradi. 
Ukuv  ko’llanmasidan  tashkari  xar  bir  sinf  uchun  o’kitish  vositalar  tizimiga  o’kituvchi 
uchun kitoblar (uslubiy ko’llanmalar) va didaktik materiallar kiradi. Ukituvchi uchun kitoblarda 
zarur  tavsiyalar,  masalalarni  yechish  yo’llari  berilgan,  taxminiy  rejalashtirish  keltiriladi.  U 
o’kitishning  xar  bir  boskichida  erishilishi  zarur  bo’lgan  bilimlar  xajmini  ta’lim  standartlari 
talablari  asosida  aniklab  beradi.  Didaktik  materiallar  esa  mustakil  va  nazorat  ishlari  matnlari, 
testlar va ularni amalga oshirish bo’yicha tavsiyalar xamda javoblarni beradi. 
Ukuvchilar  bilan  o’kuv  darsligi  ustida  ishni  tashkil  etishda  birinchi  kadam  –  masalalar 
matnini o’kishga o’rgatish  xisoblanadi. Masala o’kilgandan  so’ng  masala shartlarini ajratish  va 
ularni kiska yozuvlarda kayd etish taklif etiladi va bundan so’ng suxbat-izoxlash o’tkaziladi. 
Ukuv ko’llanmasi bilan ishlashda darsning xar bir boskichi xususiyatlarini xisobga olish 
zarur. 
Masalan, 7-sinfda geometriya darsida yangi mavzuni mustakil o’rganishni tashkil etishda 
mos bandini o’kish xamda teorema mazmuni va uning isbotini taxlil etishlari talab etiladi (5). 
8-9-sinflarda  esa  yangi  mavzuni  o’kuv  darsligi  bo’yicha  o’rganishda  o’kuvchilarga 
mustakil bu mavzuni o’kib kelish va tushunmagan joylarini savollar orkali ifodalashni toshirish 
mumkin.  Masalan,  uchburchaklar  o’xshashlik  alomatlari  xakidagi  teoremani  o’rganib,  kolgan 
ikkitasini  sinfda  o’kuv  darsligidan  mustakil  o’rganib  chikish  taklif  etiladi.  Barcha  xollarda 
mustakil  o’rganilgan  isbot  o’kuvchi  tomonidan  sinfda  takrorlanishi,  bunda  o’kituvchi  javob 
beruvchidan anik va tugri javob berishga erishishi talab etiladi. 
10—11-sinflarda  esa  bu  ish  yana  xam  takomillashtirilishi  o’kuvchilar  teoremalar  yoki 
mavzularni  mustakil  o’rganib  ma’ruza  yoki  referat  shaklida  yozib.  Uni  ximoya  kilish  uchun 
tayyorgarlik ko’rishlari zarur buladi. 
Ukuv ko’llanmasi ko’rgazmaliligiga ko’yiladigan talablar kuyidagilarni o’z ichiga oladi: 
a)  bilish  vazifasi  shundan  iboratki  oddiydan  murakkabga  boriladi,  o’kuvchilar  faoliyatini 
ko’rgazmalilik vosita va usullari bilan boshkaradi, nazorat va kommunikativ amallarni bajarishga 
imkon beradi; b) intrpretasion funksiyasi, turli xil belgi va rasmlar orkali mavzu va tushunchalar 
konkretlashtiriladi;  v)  estetik  vazifalari-  uning  ko’rinishi  va  bezalishi  o’kuvchilarda  go’zallikni 
va estetik did kabi tuygularni uygotishi uchun xizmat kilishi zarur.