Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti "filologiya" fakulteti

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

84 

 

Xulosa 

 Abulg`ozi  Sulton  Husayn  Boyqaro  XV  asr  Xuroson  ijtimoiy,  siyosiy,  madaniy 

hayotida nihoyatda muhim mavqeiga ega bo`lgan tarixiy shaxsdir.  Uning hukmdor 

sifatidagi  fazilatlari  bobosi  Amir  Temur  saltanatining  munosib  vorisi  ekanligi, 

Xuroson obodonchiligi va ravnaqi yo`lidagi xizmatlari o`z davri va keyingi asrlar 

tarixchilari  tomonidan  yetarli  darajada  yoritilgan.    Husayn  Boyqaroning  XV  asr 

ikkinchi  yarmidagi  turkiy  adabiyotga  qo`shgan  hissasi,  o`ziga  xos  ilmiy  adabiy 

muhitni  yuzaga  keltirgani  esa  nozik  tab’  va  shirin  kalom  shoirning  iste’dodidan 

dalolat beradi.  Ijodkordan bizga qadar ikkita asar meros bo`lib qolgan, e’tiborlisi 

har  ikkala  asarda,  garchi  biri  nazariy,  biri  amaliy  tarzda  bo`lsa-da,  turkiy  tilni 

rivojlantirish,  xalq  o`rtasida  yoyish,  turkiy  tilda  ham  ajoyib  asarlar  yozish 

mumkinligini ko`rsatish asosiy maqsad vazifasini bajargan.  

 

         

Husayniy  qalamiga  mansub  “Risola”  asari  o`sha  davr  adabiy  muhiti,  uning  yirik 

vakillari,  xususan  Alisher  Navoiyning  shaxsiy  va  ijodiy  faolioyatiga  chizgilar, 

munosabat  tarzida  bitilgan.  Ushbu  asar  an’anaviy  qismlardan  tarkib  topganligi 

Husayniyning  adabiy  bilimlaridan  xabardor  ekanligi,  shu  bilan  birga  an’analarga 

sodiqligidan dalolat beradi. “Risola”da Husayniyning quyidagi fazilatlari namoyon 

bo`ladi:  

 

Husayniy  taxallusi  bilan  ijod  qilgan  Sulton  Husayn  Boyqaro  turkiy  o`zbek  tilini 

rivojlantirish,  u  adabiy  til  darajasiga  ko`tarish  hamda  badiiy  ijodda 

“turkiygo`ylik”ni keng targ`ib etish yo`lida nafaqat sharoit va imkoniyatlar yaratdi, 

---

85 

 

turkiy shoirlarni ham moddiy, ham ma’naviy qo`llab quvatladi, shu bilan birga o`zi 

ham barchaga namuna bo`ldi.  Turkiy tillar rivoji hamda adabiyot ilmining ravnaqi 

yo`lida  Husayniyning  she’riy  “Devon”i  nihoyatda  muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  

“Devon”da  g`azal  yetakchi  janr  bo`lib,  arab  alifbosining  yigirma  sakkiz  harfida 

bitilgan.    An’anaviy  hamd  va  na’t  g`azallarining  mavjudligi,  g`azallarning 

mazmuniy 

tahlili 

shuni 

ko`rsatadiki, 

Husayn 

Boyqaro 

shoir 

sifatida 

an’anaviylikdan chekinmaydi, balki uni rivojlantiradi.  Bu ham bejiz emas, chunki 

saltanat hukmdori ijod maydonida ham barchaga o`rnak bo`lishi, yetakchilik qilishi 

tabiiydir.  Undan tashqari mazmundagi chuqur islomiy ilm, din, e’tiqodning go`zal 

talqini  Husayn  Boyqaroni  zohiran  shoh  bo`lsa–da,  botinan  Ollohga  oshiqligidan, 

uning marhamati–yu, qahri oldida boshqalar bilan tengligidan dalolat berib turadi.  

G`azallarda  yetakchi  mavzu  ishqdir.    Husayniy  ishqni  yangi  bosqichga  ko`taradi, 

uni  ulug`laydi.    Go`zal  yorning  qaddi  qomati,  guldek  orazi,  shirin  so`zlari,  ham 

vafosi, ham jafosi nihoyatda nozik o`xshatishlar, o`ynoqi tasvirlar, yangicha badiiy 

tasvirlar  orqali  ifoda  etilgan.  Umumy  tarzda  baho  berilganda  Husayniy  o`z 

she’riyatida  tajnis,  tazod,  tashbeh,  tajohuli  orifona,  tamsil,  husni  ta’lil,  ruju, 

mubolag`a  kabi  badiiy  san’atlardan  unumli  foydalangan.    Lirik  qahramon,  ya’ni 

shoir  g`azallarda  ba`zan  yorning  husnini  madh  etuvchi,  ba’zan  lutfini  maqtovchi, 

ayrim  o`rinlarda  o`zini  ishqsizlikda  ayblovchi,  ba’zan  yordan  vafo,  sadoqat  talab 

etuvchi, hijron va ayriliqdan yozg`uruvchi oshiq holida namoyon boladi.  Bu holat 

esa  Husayniy  o`z  she’riyatida  ishq  deb  atalmish  tuganmas  va  eskirmas 

mavzularning  turfa  xil  qirralarini  aks  ettirganligidan  dalolat  beradi.    Shoir  lirik 

qahramon holati orqali ishqning ulug` ne’mat ekanligini uning oldida shoh–u gado 

bir  ekanligini  ko`rsata  olgan.    Husayniy  o`z  iste’dodi,  teran  badiiy  nazari 

yordamida  turkiy  tilni  ko`klarga  ko`taradi.    Garchi,  Husayniy  she’riyatida 

an’anaviylik, Alisher Navoiy lirikasiga tayanganlik ko`zga tashlansa-da, o`ziga xos 

uslub,  shoirona  shuur  o`zga  shoirlarda  uchramaydigan  tasvirlarning  mavjudligi 

bilan qadrlanadi.     

 

 

 

 

 

         

---

86 

 

 Husayniy  she’riyati  quyidagi  badiiy  timsollar  ijodkorning  badiiy  maqsadini 

yuzaga chiqarishda ahamiyatlidir: