|
MAGISTRLIK ISHINING UMUMIY TAVSIFI
Mavzuning dolzarbligi. “Mus
taqilligimizning dastlabki kunlaridanoq
ajdodlarimiz tomonidan ko’p asrlar mobaynida yaratib kelingan g’oyat ulkan,
bebaho ma’naviy va madaniy merosni tiklash davlat siyosati darajasiga
ko’tarilgan nihoyatda muhim vazifa”
1
ga aylandi. Zero, yurtboshimiz
ta’kidlaganidek, “Xalqning ma’naviyati va madaniyati, uning haqiqiy tarixi
va o`ziga xosligi qayta tiklanayotganligi jamiyatimizni yangilash va taraqqiy
ettirish yo`lida muvaffaqiyatli ravishda olg`a siljitishda hal qiluvchi, ta’bir
joiz bo`lsa, belgilovchi ahamiyatga egadir”.
2
Millat ma’naviy kamolotining
asosiy omillaridan biri bu badiiy ijod durdonalariga munosabat, unga
oshuftalik, buyuk bobokalonlarimiz qoldirgan bebaho ijod namunalaridan
bahramand bo’lish, ularni har tomonlama tahlil, tadqiq va tadbiq etishdir. Bu
borada “avliyolar avliyosi, mutafakkirlar mutafakkiri va shoirlar sultoni”
Alisher Navoiy adabiy merosi alohida ahamiyat kasb etadi.
Yurt
boshimiz asosli tarzda ta’kidlaganlaridek, “Alisher Navoiy xalqimizning ongi
va tafakkuri, badiiy madaniyati tarixida butun bir davrni tashkil etadigan
buyuk shaxs, milliy sha’nu shuhratini dunyoga tarannum qilgan so’z
san’atkoridir… olamda turkiy va forsiy tilde so’zlashuvchi biron-bir inson
yo’qki, Navoiyni bilmasa, Navoiyni sevmasa, Navoiyga sadoqat va e’tiqod
bilan qaramasa”.
3
Darhaqiqat, Alisher Navoiy hayoti va adabiy merosi besh
yarim asr davomida turli millat vakillari bo’lgan adabiyotshunos,
sharqshunos olimlar tomonidan tadqiq va tahlil etilmoqda. Xususan, Alisher
Navoiy ijodining undan oldin yashagan, unga zamondosh bo’lgan hamda
undan keyin yashab ijod etgan Sharqning boshqa mutafakkirlari adabiy
1
Karimov. I.A. O’zbekiston buyuk kelajak sari. – T.., 1998, 524-b.
2
Karimov. I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. -Toshkent, 2008-yil. 39-bet.
3
Karimov. I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. -Toshkent, 2008-yil. 47-bet.
5
merosi bilan munosabati masalasida qator-qator ilmiy tadqiqotlar yaratilgan.
Shular qatorida turkiy mumtoz adabiyotning ilk namoyandalaridan biri
bo’lmish Adib Ahmad Yugnakiy va uning “Hibat ul-haqoyiq” asari bilan
Navoiy ijodining bog’liqlik jihatlariga doir turli hajm va mazmundagi ilmiy
izlanishlarni ham qayd etish mumkin. Ma’lumki, Adib Ahmad shaxsiyati
haqida ma’lumot beruvchi yagona manba (o’z asarini inobatga olmaganda)
Alisher Navoiyning “Nasoyim ul-muhabbat” tazkirasidir. Binobarin, Ahmad
Yugnakiy hayoti va adabiy merosi haqida fikr yuritgan har bir kishi Alisher
Navoiy asariga ham murojaat etadi. Biroq Alisher Navoiy va Adib Ahmad
o’rtasidagi ijodiy munosabat “Nasoyim ul-muhabbat” asaridagi ma’lumotlar
bilangina chegaralanib qolmaydi. Badiuzzamon Mirzoga yozgan maktubida
ham Navoiy Ahmad Yugnakiy hikmatidan foydalanganligi sir emas.
Alisher Navoiyning deyarli barcha asarlarida, ayniqsa, “Xamsa”
tarkibidagi dostonlar, “Lison ut-tayr”, “Nazm ul-javohir”, “Mahbub ul-
qulub” kabi axloqiy-falsafiy mazmun-mohiyatga ega bo’lgan asarlarifa Adib
Ahmad hikmatlariga hamohang bo’lgan fikr va qarashlarga duch kelamiz. Bu
borada, ayniqsa, Navoiy ijodining axloqiy-ma’naviy qomusi bo’lmish
“Hayrat ul-abror” dostoni alohida ahamiyat kasb etadi. Bunday adabiy ta’sir
nishonalari ikki xil hodisa bilan asoslanadi:
1. “Xeyli elning muqtadosi” bo’lgan
Adib Ahmadnidg “…mavoizu
nasoyih”ga to’la hikmatlari Navoiy yashagan davrda “aksar turk ulusida …
shoye’” edi. Ular bilan bevosita tanishgan Alisher Navoiyning ma’naviy-
axloqiy qarashlari shakllanishida mazkur hikmatli to’rtliklarning muayyan
ta’siri bo’lganligi shubhasiz.
2. Sharqning deyarli barcha mutafakkirlari kabi Adib Ahmad ham,
Alisher Navoiy ham birinchi navbatda islomiy manbalar, xususan, “Qur’oni
Karim” oyatlari, Payg’ambar (a.s.) hadislari hamda din va tasavvuf
6
namoyandalarining
hikmatlaridan
ozuqlangan.
Binobarin,
ularning
qarashlarida mushtaraklik, hamohanglikning mavjud bo’lishi tabiiydir.
Shundan kelib chiqqan holda, Alisher Navoiy ijodi, aniqrog’i, uning
axloqiy-tarbiyaviy va falsafiy qarashlarini Adib Ahmad Yugnakiyning “Hibat
ul-haqoyiq” asari bilan qiyosan o’rganish navoiyshunoslikning muhim va
dolzarb vazifalaridan biridir.
Bu birinchi navbatda Ahmad Yugnakiy hayoti
hamda adabiy merosiga yana bir bora ilmiy nazar tashlash, uzoq yillardan
beri davom etib kelayotgan bahsu munozaralarga munosabat bildirish
imkonini bersa, ikkinchi tomondan, Alisher Navoiy asarlarining mazmun va
g’oyaviy mundarijasi haqida to’laroq tasavvurga ega bo’lish imkonini
yaratadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
