Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti ekologiya va tabiatni muhofaza qilish

Xalqaro konvensiyalar.

27 prinsipdan iborat «Rio deklarasiyasi» xalqaro xuquqiy xujjat bo’lib, o’nga ko’ra davlatlar boshqa mamlakatlarinng muhitiga zarar yetkazadigan Har qanday faoliyat uchun javobgarliqii tan olishi. ekologik qonunchilikining samaradorligini oshirish, falokatlardan ogohlantirish, ekologik xavf manbalarini boshqa davlatla xududiga o’tkazmaslikka chaqiradi.

«XXI asrga Kun tartibi» insoniyatning yangi asrda barqaror taraqqiyotini ta’minlashga qaratilgan muhim xujjat bo’lib, unda atrof muhit muxofazasi na rivojlanishga doir muammolarii xal qilish yo’llari va vositalarya ko’rsatilgan. Konferensiya qarorlarida har bir alohida mamlakatda barqaror rivojlanish konsepsiyasi na milliy darajada «XXI asrga Kun tartibi» ni ishlab chiqishi va amalga oshnrish majburiyati yuklangan.

«Rio-92» Konferensiyasida o’rmonlariing tartibsiz kesilishining oldini olish va ularni muxofaza qilishga qaratilgan muhim Bayonnoma qabul qilindi. Konferensiyada eng dolzarb global muammolar- iqlimning o’zgarishi va biologik xilma-xillikni saqlash bo’yicha Konvensiyalarinng imzolanishi boshlandi. «Rio-92» Konferensiyasi aloxida davlatlar va jaxon hamjamiyati barqaror rivojlanishining strategik vazifalarini belgilab berdi va uni amalga oshirishning tashkilny, xukukiy va moliyaviy asoslarini ishlab chiqdi. O’zbekiston Respublikasi Rio deklarasiyasini ratifikatsiya qildi. O’zbekiston iqlimning o’zgarishi to’g’risidagi Konvensiya va Biologik xilma-xillik to’g’risidagi Konvensiyalarga qo’shildi. 1998-yili Barqaror rivojlanish Konsepsiyasi tayyorlandi. 1999-yili Barqaror rivojlanishning Milliy strategiyasini ishlab chiqildi. 2002-yili O’zbekistonda «XXI asrga Kun tartibi» qabul qilindi. O’zbekiston Respo’likasida barqaror rivojlanishni ta’minlash ustuvor masalaga aylandi.

90-yillarda alohida davlatlar, jaxon hamjamiyati. xalqaro tashkilotlar «XXI asrga Kun

tartibi»ni amalga oshirish bo’yicha harakatlarii amalga oshirdilar. 2000-yili Nyu-Yorkda Ming yilik Sammiti bo’lib o’tdi va unda «Ming yillik Deklarasiyasi» qabul qilindi. Ming yillik rivojlanish maqsadlariga erishish bo’yicha jaxonning barcha mamlakatlarida sa’yi harakatlar boshladi. Qilingan ishlarni sarhisob qilish maqsadida 2002-yil Yoxannesburgda BMTning Barqaror rivojlanish bo’yicha Butunjaxon Sammiti bo’lib o’tdi. Unda «Barqaror rivojlanish Butunjaxon Sammiti qarorlarini bajarish rejasi» va

«Yoxannesburg deklarasiyasi» qabul qilindi. Sammit rejasida sayyoramizning turli mintakalarida barqaror rivojlanishni ta’minlashga asosiy e’tibor berildi va uning prinsiplari barqaror rivojlannshning uch tarkibiy qismi: iqtisodiy o’sish, ijtimoiy rivojlanish va agrof-muhit muxofazasi talablariga javob beradi. Bu-tunjaxon Sammitida qashshoqliqni yo’qotish va atrof muhit muammosi bosh masalalar sifatida taxlil qilindi. Dunyodagi rivojlanayotgan kambag’al mamlakatlarda 1 mlrd dan ortiq, axoli doimiy ovqat yetishmasligi sharoitlarida yashaydi. Bu davlatlarga moliyaviy yordam berish masalalari qurildi. Yoxannesburg Sammiti barqaror ijtimoiy-iqtisodiy-ekologik rivojlanish yo’lidagi muhim qadam bo’ldi. Rivojlangan davlatlardagi yuqori hayot darajasini ta’minlash tabiiy resurslardan katta miqdorda foydalanish va o’z navbatida atrof muhitni kuchli ifloslanish hisobiga amalga oshadi. Hozirgi vaqtda rivojlanayotgan mamlakatlar aholisi GFR yoki AQSh aholisi xayet darajasiga yetishishi uchun yana bir Yer sayyorani resurslarini o’zlashtirish lozim bo’ladi. Yer esa Koinotda yagonadir. Tabiat va jamiyatning mutanosib, bir-biriga mos rivojlanishi - koevolisnya deb

yuritiladi- Jamiyatini rivojlanishi sur’atlari juda yuqori.

© GOD Vashe Imya
Foydalanilgan adabiyotlar.

1. 
   Ergashev A., Umumiy ekologiya, “O’qituvchi” 2003 yil.
   
2. 
   Ergashev A., Ergashev T., Ekologiya, biosfera va tabiatni muhofaza qilish “Yangi asr avlodi”.
   
3. 
   Odum Yu. “Ekologiya” Moskva “Nauka” 1985g.
   
4. 
   Bigon M., Xarper Dj., Taunsend N., Ekologiya. Osobi, populyasii i soobщyestva. M. Izdatelstvo «Mir» 1989g. Tom I i II.
   
5. 
   Peredelskiy L.V., Korobkin V.I., Prixodchenko O.Ye. Ekologiya. M. Izdatelstvo
   

«Prospekt» 2007g.

6. 
   Ishlov I.A., Ekologiya. M. Izdatelstvo «Vыsshaya shkola» 2003g.
   
7. 
   Nikoporov A.M., Xorujaya T.A., Globalnaya Ekologiya. M. Izdatelstvo «Kniga-servis» 2003g.
   

© GOD Vashe Imya

Nazorat

1. 
   Ekologiya fanining paydo bo’lishi va rivojlanishiga xissa qo’shgan olimlardan kimlarni bilasiz?
   
2. 
   Ekologiyaning asosiy tushunchalari.
   
3. 
   Yoruglikning o’simliklar uchun qanday ahamiyati bor?
   
4. 
   Yorug’likka munosabatiga qarab o’simliklar qanday guruhlarga ajratiladi?
   
5. 
   Yorug’likning xayvonlar uchun qanday axamiyati bor?
   
6. 
   Kriofil va termofil, poykiloterm va gomoyoterm organizmlarga ta’rif bering.
   
7. 
   Xayvonlarning harorat o’zgarishiga moslashish usullarini ko’rsatib bering.
   
8. 
   Ekologik omillar deganda nimani tushunasiz?
   
9. 
   Ekologik omillarning asosiy guruhlarini ko’rsating va izohlang.
   
10. 
    Ekologik valentlik va ekologik spektr tushunchalarini ta’riflang.
    
11. 
    Cheklovchi omillar deganda qanday omillarni tushunasiz?
    
12. 
    Populyatsiya nima?
    
13. 
    Populyatsiya tuzilmasi deganda nimani tushunasiz?
    
14. 
    Populyatsiyaning jins va yosh tuzilmasiga ta’rif bering.
    
15. 
    Populyatsiya soni va zichligi nima va ularni qanday aniqlash mumkin?
    
16. 
    Tug’ilish va o’limni tushuntirib bering.
    
17. 
    “Yashab qolish egri chizig’i” nima?
    
18. 
    Biotsenoz deganda nimani tushunasiz?
    
19. 
    Tabiiy jamoalar ayrim olingan organizmlardan qaysi belgilari bilan farq qiladi?
    
20. 
    Biotsenozning tur tuzilmasi deganda nimani tushunasiz?
    
21. 
    Dominant va edifikator turlarga ta’rif bering.
    
22. 
    Biosenozning joy tuzilmasini izohlab bering.
    
23. 
    Trofik aloqalar deganda qanday aloqalarni tushunasiz?
    
24. 
    Yirtqich – o’lja, parazit – xo’jayin munosabatlarining biotsenoz uchun qanday ahamiyati bor?
    
25. 
    Mutualistik aloqalarga misollar keltiring.
    
26. 
    Organizmlar o’rtasidagi raqobatni izohlab bering.
    
27. 
    Modifikatsiya va boshqarilishga ta’rif bering.
    
28. 
    Ekosistema tushunchasiga ta’rif bering?
    
29. 
    Ozuqa zanjirlar va turlarni ta’riflab bering?
    
30. 
    Qaysi ekologik piramidalarni bilasiz?
    
31. 
    Agroekosistemalarda ko’p miqdorda «ekologik portlash», ya’ni ayrim turlarning ekosistemada moddalar aylanishi sodir bo’lishi uchun organizmlarning qanday mavjud bo’lishi kerak?
    
32. 
    Oziq zanjiri va trofik darajaga ta’rif bering?
    
33. 
    Maxsuldorlik nima? Birlamchi va ikkilamchi maxsuldorlikni tushuntirib bering?
    
34. 
    Biotsenozdagi davriy o’zgarishlarni tushuntirib bering?
    
35. 
    Suksessiya nima?
    
36. 
    Agroekosistemalar qaysi belgilari bilan tabiiy ekosistemalardan farq qiladi?
    
37. 
    Tugaydigan va tugamaydigan resurslarni izohlab bering.
    
38. 
    Tiklanadigan va tiklanmaydigan resurslar farqi nimada?
    
39. 
    Antropogen omillar nima?
    
40. 
    Insonning tabiatga ta’sir etish usullarini ko’rsating.
    
41. 
    Tabiiy resurslar qanday guruhlarga ajratiladi?
    
42. 
    Atmosferani ifloslovchi manbalarni ko’rsating .
    
43. 
    Ruxsat etilgan miqdor (REM) nima?
    
44. 
    Atmosfera ifloslanishini qanday oldini olish mumkin?
    
45. 
    Sayyoramizning suv zaxiralari xaqida nimalarni bilasiz?
    
46. 
    Suv tanqisligining asosiy sabablarini ko’rsating?
    
47. 
    Oqova suvlarni qanday tozalash mumkin?
    
48. 
    Foydali qazilmalardan oqilona foydalanish uchun qanday tadbirlarni amalga oshirish zarur?
    
49. 
    Tuproqlarning yemirilish sabablarini ko’rsating?
    
50. 
    Tuproq sho’rlanishiga qarshi qanday tadbirlar amalga oshiriladi?
    
51. 
    Respublikamizda tuproqlari xaqida nimalarni bilasiz?
    
52. 
    O’simliklarni muxofaza qilish uchun qanday tadbirlarni amalga oshirish zarur?
    
53. 
    Yo’qolib borayotgan xayvonlar xaqida nimalarni bilasiz?
    
54. 
    Qizil kitob xaqida gapirib bering.
    
55. 
    Tabiiy landshaftlar qanday muxofaza qilinadi?
    
56. 
    Tabiiy yodgorliklar xaqida nimalar bilasiz?
    
57. 
    Urbolandshaft tabiiy landshaftdan nima bilan farqlanadi?
    
58. 
    Agroekosistemalarni xususiyatlari nimadan iborat?
    
59. 
    Global ekologik muammolari deb nimani tushunasiz?
    
60. 
    Barqaror rivojlanish va atrof muxit muammolarini bog’liqligi.
    
61. 
    Qachon va qayerda barqaror rivojlanish to’g’risida konvensiya qabul qilindi?
    

© GOD Vashe Imya