Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti axborotlashtirish texnologiyalari

 
Tushunchalar  va  tayanch  iboralar:  qismiy  dastur,    formal  parametr, 
haqiqiy parametr, inisializasiya qismi, bajaruvchi qism, interfeysli qism 
 
1 slayd 
 
Qismiy  dastur  deb,  nom  bilan  ta’minlangan  va  alohida  usul  bilan 
tashkillashtirilgan  mustaqil  dastur  fragmentiga  aytiladi.  Object  Pascal  tilida 
qismiy  dasturlar  prosedura  va  funksiya  ko’rinishda  amalga  oshirilgan  bo’lib, 
foydalanish usuli va vazifasi bilan farq qiladi. 
Prosedura  –  aniqlangan  harakatni  bajarish  uchun  ism  bo’yicha  chaqirilishi 
mumkin  bo’lgan  dasturning  nomlangan  mustaqil  bo’lagidir.  Proseduraning 
tuzilishi  dastur  tuzilishini  takrorlaydi.  Dastur  ichida  proseduraning  nomini 
ko’rsatish bilan uni ishga tushirish bajariladi va unga murojaat deb yuritiladi. 
Barcha  proseduralar  ichki  (standart)  va  foydalanuvchili  (foydalanuvchilar 
tomonidan aniqlangan) larga bo’linadi. 
Proseduraning  tavsifi  sarlavha  va  tanadan  iborat.  Prosedura  sarlavhasi 
quyidagi ko’rinishda yozuvdir: 
procedure  [()]; 
Bu  yerda    -  prosedura  nomi,    -  formal  parametrlar 
ro’yxati (sarlavhada aniqlangan). 
Formal  parametrlar  ro’yxati  bo’lmasligi  ham  mumkin.  Agar  u  bor  bo’lsa, 
bir  –  biridan  nuqta  vergul  bilan  ajratilgan  formal  parametrlarning  ismi  va 
ularning turlaridan tashkil topadi. 
2-slayd 
 

---

 
73
 
Barcha  funksiyalar  prosedura  kabi  ichki  (standart)  va  foydalanuvchili 
(foydalanuvchi tomonidan aniqlangan) larga bo’linadi. 
Funksiyaning tavsifi sarlavha va tanadan iborat. Funksiya sarlavhasi: 
function  [()]:; 
Bu  yerda    -  funksiya  nomi,    -  formal  parametrlar 
ro’yxati (sarlavhada aniqlangan),  - funksiya qaytarayotgan natija turi. 
Formal parametrlar ro’yxati bo’lmasligi ham mukin. Agar u bor bo’lsa, bir – 
biridan  nuqta  vergul  bilan  ajratilgan  formal  parametrlarning  ismi  va  ularning 
turlaridan tashkil topadi. 
Sarlavhadagi  formal  parametrlar  bilan  birgalikda  o’zgarmaslar,  massivlar, 
turlar, satrlar va h.k. larni ham ishlatish mumkin. 
 
3 slayd 
 
Rekursiya  –  bu  funksiya  yoki  jarayonni  o’zi  orqali  tavsiflashdir.  “Rekursiya” 
so’zining o’zi “qaytishi” ma’nosini bildiradi. 
Qism  dasturning  o’zidan  o’ziga  qism  dastur  sifatida  murojaati  (bu 
tavsiflashlar  bevosita  jarayon  ichida  yoki  qismiy  dasturlar  ketma-ketligi  orqali 
bayon etiladi) rekursiya deb nomlanadi. 
Nolga  teng  yoki  kata  butun  sonning  faktorialini  aniqlaydigan  misol  klassik 
misol hisoblanadi: 







.
0
),
1
(
,
0
,
1
!
n
агар
n
n
n
агар
n
 
Bu yerda faktorialni aniqlash funksiyasi (n-1)! faktorialni aniqlash orqali 
amalga oshiriladi: 
)!.
1
(
)
1
(
...
2
1
!
1
1
1
















n
n
i
n
n
n
i
n
n
i
n
i
 
O’zining  tavsifida  yuqorida  keltirilgan  rekursiv  formuladan  foydalanilgan 
funksiyani qaraymiz: