Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat univerisiteti

§ 1.4. Koinotning issiq modeli. 

1965-yili kosmologiya uchun juda muhim bo’lgan, koinotning bir jinslilik va 

izotroplik xususiyatini tasdiqlovchi yangilik ochilgan. Yerning suniy yoldoshlarda 

kuzatishga mo’ljallangan asbob yordamida koinotning turli yo’nalishlaridan bir hil 

intensivlikga ega bo’lgan nurlanish, fonli nurlanish kelayotganligi qayd qilingan.  

 

Hozirgi zamon tajriba natijalariga ko’ra, bu nurlanish foizning bir necha o’n 

ulushi  aniqligida  bir  jinslidir.  Energiyaning  spektrida  taqsimlanishiga  ko’ra,  u 

issiqlik  nurlanishi  bo’lib,  harorati 

3K  dir.  Bunday  haroratda  nurlanish 

maksimumi spektrning 1 mm ga teng diapazoniga mos keladi. 

 

Hozirgi  paytda  koinotda  spektrning  bunday  millimetrli  diapazonda  o’ta 

yuqori  izotrop  xususiyatiga  va  Plankli  spektr  xususiyatiga  ega  bo’lgan 

nurlanishlarni  hosil  qiluvchi  mumkin  bo’lgan  obyektlar  topilmaganidir.  Ana  shu 

asosda  3K  haroratli  nurlanishni,  koinotni  qadim  zamonlarda  o’ta  yuqori 

haroratlarda,  muhit  noshaffof  bo’lgan  paytlarda  hosil  bo’lgan  nurlanishning 

qoldig’I  sifatida  talqin  etadilar.  Vaqt  o’tishi  bilan  muhit  kengayishi  jarayonida 

sovib,  ionlashgan  fazadan  neytral  fazaga  va  shaffof  muhitga  aylangan.  Nurlanish 

muhit  tamonidan  boshqa  yutilmagan,  boshqacha  qilib  aytganda,  muhitdan  ajralib 

hozirgi holatiga kelgan. 

 

Hisoblashlar  ko’rsatadiki,  muhitning  shaffof  muhitga  aylanishi  uning 

zichligi 10

-20

 g/sm

3

 bo’lganda vujudga kelgan, ya’ni u vaqtlarda muhitning zichligi 

hozirgisidan  milliardlab  marta  katta  bo’lgan.  Zichlik  masafaning  kubiga  teskari 

proparsional  ravishda  o’zgarganligini  hisobga  olib,  koinotning  kengayishini 

hozirgidek  qabul  qilib,  muhit  shaffoflik  davrida  koinotda  barcha  masofalar 

taxminan  1000  marotaba  kichik  bo’lganligini  topamiz.  To’lqin  uzunligi  ham 

shuncha marotaba kichik bo’lganligi kelib chiqadi. Shuning uchun hozirgi paytda 

to’lqin uzunligi 1mm bo’lgan kvantlar vaqtlarida 1 mkm va bundan kichik to’lqin 

uzunlikga  ega  bo’lganligi  va  Plank  qonuniga  ko’ra  harorat  3000-4000K 

bo’lganligini topamiz.   

---

 

14