Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat univerisiteti

3.2.Relektli  nurlanish va kosmik nurlar spektrining yuqori chegarasi. 

 

       Koinot    turli  to`lqin  uzunlikli  elektromagnit  nurlanish  bilan  to`ldirilganligini 

yuqorida  ko`rdik,  bu  nurlanishlar  kosmik  nurlarning  tarqalishiga  o`z  ta`sirini 

ko`rsatishi  aniq.  Bunday  nurlanishlarning  ichidan  to`lqin  uzunligi  bir  necha  o`n 

---

 

36 

santimetrdan,  millimetrning  ulushicha  bo`lgan  relikt  nurlanishlar  asosiy  ro`lni 

o`ynaydi  [6.7.11].  Bir-birlaridan  habarsiz  Greyzen  hamda  G.T.  Zazepin  bilan 

V.A.Kuz`min  yuqori  energiyali  kosmik  adronlar  protonlarni  reliktli  nurlanish 

fatonlari bilan o`zaro to`qnashib pionlar hosil qilishi natijasida, kosmik nurlarning 

energetik  spektri  yuqoridan  ~10

10

  GeV  energiyalarida  kesishishi  mumkin  degan 

g`oyani  ilgari  surdilar.  Kosmik  proton  tinch  bo`lgan  sanoq  sistemasiga  o`tsak, bu 

sistemada fatonning energiyasi quyidagi formula bilan topiladi.  

0

0

)

2

1

(

)

1

(

























сos

              (3.6) 

Bunda 

0





-fatonning kuzatuvchi bilan bog`liq bo`lgan sistemadagi energiyasi, α va 

β  protonning  Lorens  faktori  va  tezligi,  θ-proton  va  faton  harakat  yo`nalishi 

orasidagi  burchak.  (2.10)  formulaga  pionlarni,  fatonlarni  hosil  qilishi  energiya 

bo`sag`asi ε

min

≈145 MeV ni qo`yib, protonlarni lorens faktorini shunday qiymatini 

topamiz`ki shundan boshlab pionlarni faton hosil qilishi vujudga keladi.  

GeV

)

/

07

.

0

(

2

/

0

0

min

min

















       (3.7) 

Reliktli  nurlanish  fatonlarini  10

12

  gs  chastotalarga  mos  keluvchi  energiyasini 

maksimal  qiymatida  (

3

0

10

*

1

,

4









eV),  γ

min

≈1.75*10

10

  va  E

p

=  m

p

γ

min

=1.5*10

10

 

GeV. Shunday qilib birlamchi kosmik nurlarning 10

10 

GeV energiyasidan boshlab, 

pionlarni  fatonlar  hosil  qilish  hisobidan,  protonlarni  yutilishi  vujudga  kelib, 

kosmik nurlar energetik spektri yuqoridan 10

10

  GeV energiyalarda kesilishi kerak. 

Ya`ni energiyasi 10

10

 GeV dan katta bo`lgan kosmik adronlar mavjud bo`lmasligi 

kerak.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

37