Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat ubiversiteti

Charchash.

  Uzoq  muddatli        hamda  ma’lum  vaqtda  kuchli  ishdan  keyin  muskullar  ish 

bajarish  qobiliyatini  pasaytiradi,  qaysiki  dam  olishdan  keyin  tiklanadi.  Keskin  namoyon  bo’lgan 

charchashda  muskullarning  uzoq  muddatli  qaltirashi  rivojlanadi  va  to’lig’icha  bo’shashish 

qobiliyatini  yo’qotadi  (kontraktura).   

Charchashning  rivojlanishi  eng  avvalo  asab  tizimida  yuz  beradigan  o’zgarishlar,  ya’ni 

sinapslardan  nerv  impulslarini  o’tkazilishini  buzilishi  bilan  bog’liq.  Charchashda  qisqarishning 

asosiy  energiya  manbai  bo’lgan  zahiradagi  kimyoviy  moddalarning  kamayishi  va  almashinuv 

mahsulotlarining  jamlanishi  (sut  kislotasi  va  boshqalar)  kuzatiladi.  Charchashni  yuzaga  kelish 

tezligi  asab  tizimining  holatiga,  ishni  bajarish  ritm  chastotasiga  va  yuklamani  o’lchamiga  bog’liq 

bo’ladi.  Noqulay  holat  tomonidan  ham  charchash  chaqirilishi  mumkin.  Qiziq  bo’lmagan 

yoqmagan  ish  ham  tez  charchash  holatini  chaqiradi.  Bola  qancha  yosh  bo’lsa  u  shuncha  tez 

charchaydi.  Bola  emadigan  paytda  bedorlik  davrining  1,5-2  soatida  charchash  boshlanadi. 

Harakatsizlik  hamda  uzoq  muddat  harakatni  tormozlanishi  natijasida  ham  charchash  yuz  beradi. 

Jismoniy  jihatdan  charchash  –  bu  mo’tadil  fiziologik  hodisadir.  Dam  olishdan  keyin 

faqatgina  ish  qobiliyati  tiklanmasdan  balki  dastlabki  darajasidan  ham  ortadi.  I.M.Sechenov  (1903 

yilda)  birinchi  marta  agar  dam  olish  paytida  chap  qo’l  bilan  ish  bajarsa,  charchagan    o’ng  qo’l 

muskullarining  ish  qobiliyatini  tiklanishini    ko’rsatib  bergan  edi.  Odatiy  tinchlik  holatdan  farqli 

o’laroq  bunday  dam  olishni  I.M.Sechenov  faol  dam  olish  deb  atadi.  Darsga  qadar  va  dars  paytida 

---

hamda  tanaffus  paytlarida  aqliy  va  jismoniy  mehnat,  jismoniy  madaniy  pauzalar  dinamikasini 

navbatlashuvi  o’quvchilarni  ish  qobiliyatini  oshishini  ta’minlaydi.