Alisher navoiy nomidagi o‘zbek tili va adabiyot universiteti o`zbek tili va adabiyotini o‘qitish fakulteti

...adabiyot 
masalasi 
bu 
ma’naviyat 
masalasidir
”
2
,- degan fikrni aytmagan. 
Ayrim hollarda yaqin o‘tmishga aylangan davrlar ruhini, xalqimizning shu 
davrlar mobaynidagi orzu-o‘ylarini, milliy ma’naviyatini, urf-odatlarini, adibning
egallagan pozitsiyasini anglamay, bilmay turib, badiiy asarlar mazmunini to‘g‘ri 
va to‘liq tushunib olish qiyin. O‘quvchining qalbiga yo‘l topa olmagan adabiy 
ma’lumot asarni o‘qishga, adibni bilish va tushunishga havas, qiziqish uyg‘ota 
olmaydi. 
Metodik adabiyotlarda adib hayotidagi muhim voqealar (ko‘pincha bir-ikki 
voqea) aksariyat hollarda uning shaxsi qanday kamol topayotganini yoshlarga ibrat 
qilib ko‘rsatish maqsadini ko‘zda tutadi deb ta’kidlanadi
1
. Bundan bilish 
mumkinki, tarjimai holdagi bu ma’lumotlar (hikoyalar) tarbiyaviy ahamiyatga ega. 
Bunday voqealar yozuvchi ma’naviyatining shakllanish yo‘lini, bosqichlarini, 
undagi ma’naviyat qay tarzda tarkib topganini ko‘rsatish bilan birga o‘quvchilarni 
bundan tegishli xulosalar chiqarishga da’vat etishi bilan qimmatlidir. 
Biografik ma’lumotlar, ayrim metodist-olimlarning ta’kidlashlariga ko‘ra, 
adibning shaxsi, ichki dunyosi va ruhiy olami, ma’naviy e’tiqodi va izlanishlarini 
qamrab olishi kerak
2
. Bizningcha, ma’naviy e’tiqod va izlanishlar haqidagi 
gaplarni san’atkorning yoshlik yillari va o‘sib ulg‘ayishi bitiladigan qismda emas, 
uning ijod yo‘li yoritiladigan joyda berilgani ma’qul. 
Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining "Adabiyot", "O‘zbek adabiyoti" 
darsliklari bilan tanishish shuni ko‘rsatdiki, adibning bolaligi, o‘sib ulg‘ayish davri 
juda qisqa yoritiladi va bundan uning ichki olamini, ruhiyatini bilib olish qiyin 
bo‘ladi. 
Adib hayoti va ijodini o‘rganishda matbuot materiallaridan foydalanishning 
o‘rni kattadir. “Badiiy asarni tahlil qilish jarayonida adibning o‘z fikrlaridan 
2
Каримов И. Адабиётга эътибор – маънавиятга, келажакка эътибор. –Т.: “O‘збекистон”, 2009. -23 б. 
1
Zunnunov A. O‘zbek maktablarida adabiyot o‘qitish metodikasi tarixidan ocherklar. T.: O‘qituvchi, 1980. - 191 b. 
Zunnunov A. O‘zbek tili va adabiyoti darsliklari mezoni. - T.: O‘zPFITI, 1994. - 15 b.Usmonov R. K. Yuqori 
sinflarda yozuvchi biografiyasini o‘rganish. T.: O‘qituvchi, 1969. -68 b. 
2
Usmonov R. K. O‘zbek maktablarining yuqori sinflarida yozuvchi tarjimai holini o‘rganish: Ped. fan.nomz.dis..-
T.,1969.-246 b. Yo‘ldoshev Q ., Madayev O., Abdurazzoqov. A. Adabiyot o‘qitish metodikasi. -T.: O‘qituvchi, 
1994. -92 b.. 

---

5 
foydalanish ham yaxshi samara beradi. Masalan, Yusuf Xos Hojibning hayoti va 
ijodini o‘rganishda bevosita uning o‘z asari – «Qutadg‘u bilig»ga murojat qilish
o‘rinli bo‘ladi. Buning asosiy sabablaridan biri adib haqida boshqa ilmiy, tarixiy 
manbalarda tegishli axborotlarning saqlanib qolinmagani yoki hozircha topilmay 
turishidir”
1
. 
Yozuvchining buyukligini, adabiyot sohasidagi xizmatlari, jamiyatda tutgan 
mavqei, milliy ma’naviyatga qo‘shgan hissasi, chinakam so‘z ustasi ekanligini 
o‘quvchilarga yetkazish zamirida bir tomondan, ma’rifiy maqsadlar yotsa, 
ikkinchi tomondan, o‘rganiladigan asarga ijobiy munosabatni shakllantirish 
yotadi. ”So‘z ustasining ijtimoiy mavqei, badiiy mahorati haqida chiqariladigan 
xulosa uchun uning o‘zi to‘g‘risida aytganlari bilan bir qatorda boshqa atoqli 
kishilarning fikrlari muhim ro`l o‘ynaydi. Bu kabi vositalar san’atkorning, 
adibning boshqalarga o‘xshamaydigan qiyofasi va uslubi haqida o‘quvchida 
yaqqol tasavvur uyg‘otish uchun xizmat qilishi kerak. Zero, A.Oripovning 
O‘zbekistonni sevishi H.Olimjonning sevishiga o‘xshamaydi; Usmon Nosirning 
yurt tabiatiga maftunligi Cho‘lpon lirikasidagi tabiat tasvirlaridan tamoman farq 
qiladi..’’
2
. Har bir ijodkorning olam go‘zalliklarini ko‘rishi, his qilishi, 
tasvirlashi o‘ziga xos. 
Adib hayoti va ijodini o‘rganishda tarjimai holni tashkil etuvchi qismlar 
ma’rifiy maqsadlarga erishish nuqtai nazaridan o‘rganib chiqilishi zarur. 
“Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida adib hayoti va ijodini o‘rganish 
metodikasi” 
 
mavzusining dolzarbligi ana shular bilan belgilanadi.