Alisher navoiy lirikasi

Ey Navoiy, dardlig’ nazmingni dard ahli bilur,
Dardsiz dog’i bo`lur oni o`qig’och ahli dard.
(MAT. 5-tom, 93-bet.)
Alisher Navoiy she’riyatida ishq va dard bir-biri bilan chambarchas bog’liq, biri ikkinchisini doimo taqazo qilib turuvchi tushunchalardir. Dard aslida inson vujudidagi xastalikni anglatsa-da, biroq u ijod va ishq olamida ijobiy ma’no kasb etadi. Shoir nazmidagi «ahli dard» esa aqlni hayratga solg’uvchi tuyg’ular tug’yonidan qalblarida uyg’ongan jo`shqin muhabbat bois ishq yo`lini ixtiyor etgan oshiqlardir.
Ishq-muhabbat talqini ulug’ shoir she’riyatidagi eng serqirra ma’no-mohiyat kasb etuvchi mavzu sanaladi. Jumladan, insonni insonga, hayotga, tabiatga va Yaratuvchiga bo`lgan samimiy sevgisini ifodalagan she’rlar bu keng qamrovli mavzuning tayanch ustunidir. Alisher Navoiy qit’alarida bu tushuncha haqiqiy va majoziy ishq tarzida talqin qilish mumkin bo`lgan yo`nalishda badiiy ifodasini topadi. Haqiqiy ishq insonning Allohga, majoziy ishq esa insonning insonga, hayotga, tabiatga va butun mulki borliqqa bo`lgan muhabbatidir. Ulug’ shoir mavjudot olami ajoyibotlari orasida ziddiyat emas, balki bog’liqlik, aloqadorlikni ko`radi. Ular bir-birini taqazo qiladi. Alisher Navoiyga xos bunday dunyoqarash uning qit’alaridan birida sarlavha vazifasini bajargan: «Majozdin maqsudi haqiqat ekani izhor qilmoq va suratdin g’araz ma’ni ekanin padidor qilmoq»
Majozdin manga maqsud erur haqiqiy ishq,
Nedinki, ahli haqiqatqa bu tariqat erur.
Majozdin chu haqiqatqa yo`l topar oshiq,
Qilur majozni nafyi ul ki, behaqiqat erur. (6. 512)
Ulug’ shoir mazkur qit’ada majoziy muhabbatni e’tirof etgani holda, o`sha ishq poklik va halollik bilan nurlidir hamda u poklanish tufayli ilohiy ishq maqomiga ko`tariladi, degan g’oyaga sodiq qoladi. Shuningdek, ulug’ shoir majoziy ishqdan murod ilohiy ishq haqida o`ylash, fikr yuritish, uning hijron-u iztiroblaridan lazzatlanish ahli haqiqatning tanlagan yo`lidir, deydi. Bu yo`lda tariqat va uning hayotbaxsh ta’limoti madadkordir. Alisher Navoiy she’riyatida, jumladan, tahlil qilinayotgan qit’ada majoz va nazmiy san’atlar vositasida badiiy mushohada yuritish mayli baland. Aksariyat hollarda so`zlar zulma’naynlik (ko`p ma’nolilik) fazilatiga ega. Shuning uchun ular mohiyatini darrov payqash dushvor. Navoiyona misralar mag’ziga chuqur mulohazasiz yetish imkondan tashqaridir. Shunday fazilat yuqoridagi va quyida ko`chirganimiz qit’ada ham yorqin ko`zga tashlanadi: