Alisher navoiy (1441-1501)

ALISHER NAVOIY (1441-1501)

Amir Nizomiddin Alisher Navoiy — Foniy о'zbek mumtoz adabiyotining yirik namoyandasi, yuksak salohiyatli shoir, nozikta'b tarixnavis, zukko olim, ulkan madaniyat va jamoat arbobi, jahon ma'naviyatining buyuk siymosi.

Navoiy hijriy 17-ramazon 844 (9-fеvга1, 1441) yilda Hirotda tavallud topgan. Otasi G'iyosiddin Muhammad, Alisherbekning ta'lim-tarbiya olishiga katta е'tibor berdi. Alisher bolaligidanoq о'z zehni-zakosi bilan zamonasining allomalari Mavlono Lutfiy va Sharafiddin Ali Yazdiyning nazariga tushgan. Musulmon sharqiaing mashhur mutafakkirlari ijodi bilan muttasil tanishib boradi. Tahsilni Hirot Mashhad va Samarqand madrasalarida oldi. Bir muddat (1456 — 57-уу.) Abulqosim Bobu r xizmatida bo'ldi. 1466 — 68-yillarda Samarqandda yashab, tahsilini davom ettirdi. 1469-yili do'sti Sulton Husayn Boyqaroning taklifi bilan Hirotga qaytadi. 20 yildan ortiq Boyqaro saroyida muhrdor, vazir va bosh vazir lavozimlarida el-yurt manfagi, vatan ravnaqi uchun xizmat qiladi. «Amiri kabir» (ulug' amir) unvoniga sazovor bo'ladi. Sulton Husaynning sodiq maslahatchi, do'sti sifatida doimo yonida bo'ldi. Navoiy 1501-yil yanvar oyida vafot etdi. Alisher Navoiy turkiy (о'zbek) va forsiy tillarida ijod etgan ulkan iste'dod sohibi. Uning qalamiga mansub o'ttizdan ortiq nazmiy va nasriy asarlarjahon adabiyoti durdonalari qatoridan о'rin olgan.

She'riy asarlari. Devonlari: «Badoyi' ul-bidoya», «Navodir un-nihoya». «Xazoyin ul-maoniy (Ма'nolar xazinasi)» to'rt devondan iborat: «G'aroyib us- sig'аг», «Navodir ush-shabob», «Badoyi' ul-vasat», «Vafoyid ul-kibar».

Ijodining gultoji',«Xamsa» besh doston: «Hayrat ul-abror», «Farhodu Shi- rin», «Laylo va Majnun «Sab'ai sayyor», «Saddi Iskandariy». Yana, majoziy obrazlar silsilasi ajralib turadigan tasavvufiy-falsafiy doston «Lison ut- tayr».

Badiiy yuksak,g'oyaviy barkamol «Devoni Foniy» va «Sittai zaruriya», «Fusuli arbaa» qasidalar turkumi uning fors tilida ham barakali ijod qilganligining dalilidir.

Navoiy o'zigacha bo'lgan va zamondosh shoirlar haqida ma'lumotlar jamlagan mukammal «Majolis un-nafois (Nafis majlislar)» tazkirasi; tasavvuf ta'limoti, tarixi va 77О, shayx haqida ma'lumot jamlangan: «Nasoyim ul-muhabbat min shamoyim ul-futuvvat (Muhabbat bog'laridan futuvvat shabbodalari)»; falsafiy-ijtimoiy, ta'limiy: «Mahbubul-qulub»; ustozi ча piri-murshidi Abdu- rahmon Jomiy hayotiga bag'ishlangan «Hamsat ul-mutahayyirin»; biografik xarakterga ega «Нoloti Sayyid Hasan Ardasher» va «Holoti Pahlavon Muhammad»; biografik-ilmiy: «Munshaot», «Vaqfiya»; tarixiy: «Tarixi anbiyo va hukamo» va «Tarixi muluki ajam»; adabiyotshunoslikka oid: «Risolai mufradot» (muammoga oid risola), «Mezon ul-avzon» (aruz i1miga oid); «Munojot» asarlari mavjud.