Alijonov ibratjon

Умумий узунликлар, км

Дарёлар	Темир йўллар	Автомобил йўллар
	ANDIJON
	QIBCHOQ
	QO’RG’ONCHA
	BO’Z
	QO’SHMINOR	400 KM	8	12	5
	ANGREN
	OLMALIQ
	BO’KA
	SIRDARYO

Вариант тартиб рақами	Алоқа линия трассаси ўтадиган аҳоли яшайдиган манзилгоҳлар	Трасса узунлиги, км.	Умумий узунликлар, км
			Дарёлар	Темир йўллар	Автомобил йўллар
	ANDIJON
	SHAXRIHON
	YOZYOVON
	PUNGON
	BUSTON	400 KM	11	13	7
	KO’KOROL
	CHANOQ
	BO’KA
	SIRDARYO

Loyiha ishida geografik xaritadan aholi yashaydigan manzilgohlar joylanishi va bu manzilgohlarni bog‘laydigan avtomobil yo‘li yoki temir yo‘llar, hamda trassani kesib o‘tuvchi avtomobil yo‘llari, temir yo‘llar va daryolar, hamda suv xavzalarini chizib olish kerak.
Geografik xaritadan taxlil asosida yuqorida qayd etib o‘tilgan talablar inobatga olingan holda aloqa magistral trassasining optimal varianti tanlanadi.
Yuqorida keltirilgan shartlardan xulosa qilib individul loyixa ishida O‘zbekistonning ikkita viloyati orasida aloqa liniyalari va vositalarni yanada ham zamoniylashtirish maqsadida hozirgi zamon talabiga javob beradigan tolali optik aloqa liniyasini loyihalashtirish uchun aloqa liniya trassa variantini tanlanadi.
Tanlov asosida oxirgi manzilgohlar, oraliq manzilgohlar haqidagi ma’lumotlar O‘zbekiston ensiklopediyasidan olinadi.
5. Sinxron raqamli transport modul satxi va optik kabel rusumini tanlash

Tolali optik liniya magistralini loyihalashtirishda raqamli aloqa uzatish vositalarini qo‘llash zarur. Bugungi kunda bunday aloqa uzatish vositalari vazifasini sinxron raqamli ierarxiya (SDH – Synchronous Digital Hierarchy) turkumiga mansub bo‘lgan aloqa uzatish vositalari bajaradi. Raqamli aloqa uzatish vositalari raqamli ma’lumotlarni siklik, blok–sikl strukturasi asosida amalga oshiriladi. Bunda qaytarilish davri 125 mksga teng bo‘ladi va ular transport modullari yordamida amalga oshiriladi. Transport modullari o‘zlarining satxlari yoki ma’lumotlarni uzatish tezliklari va tarmoqda hosil qilinadigan uzatiladigan kanallar (oqimlar) soni bilan farqlanadi. SDH transport moduli beshta satxga bo‘linadi. 5.1– jadvalda SDH transport modulini satxlari keltirilgan.

5.1–jadval

SDH transport modulining satxi	Transport moduli	Uzatish tezligi, Mbit/s	Telefon kanallari soni
SDH ning birinchi satxi	STM – 1	155,52	1890
SDH ning ikkinchi satxi	STM – 4	622,08	7560
SDH ning uchinchi satxi	STM – 16	2488,32	30240
SDH ning to‘rtinchi satxi	STM – 64	9953,28	120960
SDH ning beshinchi satxi	STM – 256	39813,12	483840

Bizga ma’lumki, telekommunikatsiya tarmoqlari global, magistral (milliy), hududiy va maxalliy tarmoqlarga bo‘linadi. 5.2 – jadvalda turli xil transport modulining satxlarini turli aloqa tarmoqlarida qo‘llanishi ko‘rsatilgan.

5.2–jadval

Tarmoqlar	Transport modullari
Global Milliy Hududiy Mahalliy Lokal	STM – 256, DWDM, WDM STM – 64, STM – 16, DWDM STM – 4, STM – 16, DWDM STM – 1, STM – 4, STM – 16, STM – 1, STM – 4

Hisoblab chiqilgan trassa magistralidagi kanallar soni yoki raqamli oqimlar soni asosida loyixalashtirilayotgan aloqa trassa uchun transport modulini tanlaymiz.
Agar hisoblab chiqilgan kanallar uchun bir dona transport moduli yetmaydigan bo‘lsa, u holda shu manzilgohlar uchun aloqani tashkil etish uchun transport modullar soni quyidagi formula bilan aniqlanadi:
dona (5.1)
bu yerda:
N_TR.MOD – loyixalashtirilayotgan trassada kerak bo‘ladigan transport modullar soni, dona;
n_um – loyixalashtirilayotgan trassa uchun hisoblab chiqilgan umumiy kanallar soni;
n_tr..mod –bitta transport moduli yordamida hosil qilinadigan kanallar soni.

Transport moduli yordamida ko‘p kanalli aloqani tashkil qilish uchun kanallar jamlanib, ma’lumotlarni uzatish va qabul qilish uchun ikkita optik tola zarur bo‘ladi (ikki tolali optik aloqa tashkil etish tizimi). U holda loyixalashtirilayotgan trassa uchun optik kabeldagi optik tolalar soni quyidagi formula bilan aniqlanadi:

, tola (5.2)

bu yerda:

N_tola – loyixalashtirilayotgan aloqa trassada qo‘llanadigan kabeldagi optik tolalar soni;
N_TR.MOD – loyixalashtirilayotgan aloqa trassasida qo‘llanuvchi transport modullar soni;
2 zahira – ikki dona zahiradagi tola.


Masalan, Toshkent va Samarkand shaharlari orasida 12000 telefon kanali uchun tolali optik aloqa liniyasini loyihalashtirish uchun qanday rusumdagi kabelni tanlash lozim? Toshkent–Samarkand shaharlari oralig‘ida berilgan vazifa bo‘yicha (12000 telefon kanali uchun) STM–4 turidagi transport modulini tanlaymiz (5.2–jadval). Bunday STM–4 transport moduli yordamida bir juft optik tola qo‘llanganda 7650 ta telefon kanal tashkil etish mumkin (5.1–jadval), u holda loyixalashtirilayotgan aloqa trassasi uchun transport modullar soni:


dona

Ikkita transport moduli yordamida aloqani tashkil qilish uchun kabeldagi optik tolalar soni:

tola

Tolalar soni aniqlangandan so‘ng, Toshkent–Samarqand shaharlari oralig‘ida texnik ma’lumotlar bo‘yicha to‘g‘ridan–to‘g‘ri yerga yotqizish uchun:

A–DF(ZN)2Y(SR)2Y4x2E9/1250.36F3.5+0.22H18LG rusumidagi kabel tanlanadi.

6. 
   Loyixalashtiriluvchi trassa magistrali uchun kabel tanlovi va uning konstruktiv hisobi
   

6.1 Optik kabellarning sinflarga bo‘linishi

Optik kabellar umumiy xolatda murakkab ko‘p komponentli tuzilishga ega bo‘lib, u optik tolalardan va elementlar jamlanmasidan iborat bo‘lib birinchi navbatda optik tolalarni kabel tayyorlash jarayonida, ularni transportirovka qilishda, yotqizishda va optik kabellarning ekspluatatsiyasi jarayonida hosil bo‘luvchi mexanik kuchlanganlikdan himoya qilsa, ikkinchi navbatda esa optik kabelni 25…30 yil mobaynida xizmat ko‘rsatish jarayonida optik tolalarning uzatish parametrlarini stabil holda saqlab turish uchun qo‘llanadi. Bundan tashqari optik kabellarning konstruktiv tuzilishi kabel montaji jarayonini oson holda bo‘lishini ta’minlab berishi hamda optik kabel narxini kichik bo‘lishi bilan bog‘liqdir.

Odatda optik kabellar turli informatsion tarmoqlarda qo‘llanib ular turli va har tomonlama xosil bo‘luvchi hamda muxitni o‘rab turuvchi xavfli ta’sirlar ostida bo‘ladi. Shuning uchun optik kabelning konstruktiv tuzilishi turli xil ko‘rinishda bo‘lishi bilan birga har qanday tashqi ta’sir jarayonlarida ekspluatatsiya qilinuvchi bo‘lishi lozim.
Bugungi kunda qo‘llanuvchi optik kabellar qo‘llanishi bo‘yicha quyidagi guruxlarga bo‘linadi:
- magistral;
- hududiy;
- mahalliy-shahar va qishloq;
- ob’ekt ichi (lokal);
- dala sharoitida qo‘llanuvchi.
Magistral va hududiy optik kabellar kattadan-katta masofalarga turli xil ma’lumotlarini uzatish uchun qo‘llanadi, shuning uchun bunday kabellar kichik qiymatdagi yuqotuvchanlikga va dispersiyaga (kattadan-katta keng o‘tkazish polosali) ega bo‘lishlari lozim.
Shaharda qo‘llanuvchi optik kabellar asosan stansiyalarni bir-biri bilan bog‘lash uchun bog‘lovchi liniya vazifasini bajaradi va ular 5…10 km bo‘lgan kichik masofalarda ma’lumotlarni uzatish uchun qo‘llanadi.
Obekt ichi (lokal) tarmoqlarda turli xil ma’lumotlarni katta tezliklarda korxona yoki bitta bino ichida xamda xarakatdagi obektlarda, lokal hisoblash tarmoqlarida qo‘llansa, montaj uchun qo‘llanuvchi optik kabellar esa apparatura va kompyuter ichida va bloklar orasida montaj uchun qo‘llanadi.