Аlifatik nitrobirikmalarni olish usullari

nitrozoaminlami 
hosil qiladi. Ular 
toksinlar – kuchli zaharlardir: 
Dastlabki alifatik (metil-, dimetil- dietil-) aminlar, diaminlar dori vositalari, pestitsidlar, erituvchilar, bo‘yoqlar, 
sintetik tolalar ishlab chiqarishda ishlatiladi. Shuningdek ulardan rangli va qora metallurgiyada (Ct-Cis) rudani 
boyituvchi va ekstragent sifatida ham foydalaniladi (masalan, trioktilamin). Bunda aminlar Cu, Zn, Fe, Co, Cd, Sn, Ag, 
Pt kabi metallarning kationlari bilan kompleks birikmalar hosil qiladi. 
Metilamin 
(aminometan, CH3NH2) - gaz, dori 
vositalari, bo‘yoqlar, insektitsidlar, sirt faol moddalar, raketa yonilg‘isi olishda ishlatiladi. geterohalqa tutmagan 
alkaloidlar vakili 
kolxitsin 
podagrani davolashda ishlatiladi, kuchli zahar. U o‘simliklar seleksiyasida yoppasiga 
urug‘lantirishga (poliplodie) olib keluvchi kuchli mutant sifatida keng qo’llaniladi: Yon zanjirida azot atomi saqlagan 
alkaloidlarga 
efedrin 
misol boMadi. Efedrin 
amfetaminlar - 
amfetamin (
α-metilfeniletilamin) va uning hosilalari sinfiga 
mansub boMib, ular asabni faollashtiruvchi va narkotik ta’sirga ega. 
5 

---

7. Magniyorganik birikmalarning Kimyoviy xossalari. Ishlatilishi. 
Reaksiya magniy sirtida C–X– bog‘ini uzilishi va unga magniyning birikishi bilan boshlanadi. Bu reaksiyalarga 
yodalkanlar eng faol, xloralkanlar esa qiyinchilik bilan kirishadi 
Ftoralkanlar bu reaksiyaga umuman kirishmaydi Sof magniyorganik 
birikmalar amalda keng qo‘llanilmaydi. Ular eritmada Grinyar 
reaktivi bilan termodinamik muvozanatda bo‘ladi va efir muhitida 
osonlik bilan assotsiatlar hosil qiladi
Efir eritmasidan bu moddalarni ajratib olish qiyin bo‘lgani uchun 
erituvchi sifatida dioksan ishlatiladi. Chunki dietilmagniy dioksanda yaxshi eriydi va magniy galogenidi bilan Grinyar 
reaktivi cho‘kmaga tushadi. Keyingi tadqiqotlar bunday assotsiatlar hosil qilish uchun TGF muhiti afzalroq ekanligini 
isbotladi. MgOB juda faol reagent bo‘lgani uchun havodagi kislorod, namlik va hatto karbonat angidridi bilan oson 
reaksiyaga kirishadi. Shuning uchun ularning sintezi azot yoki inert gaz muhitida amalga oshiriladi. MgOBlar juda 
beqaror bo‘lgani uchun eritmadan ajratib olinmay-
di va bevosita tajribadan oldin sintez qilinadi. 
MgOB havo tarkibidagi kislorod va karbonat 
angidridi bilan reaksiyaga oson kirishib, peroksid, 
alkanol va karbon kislotalarini hosil qiladi: 
Magniyorganik birikmalar tarkibida 
harakatchan vodorod atomi tutgan 
barcha organik reagentlar bilan 
reaksiyaga shid-datli kirishadi. Bu 
reaksiyalar natijasida ajralib chiqqan metan gazi hajmini o‘lchab, reagent tarkibidagi harakatchan vodorod atomi tutgan 
guruhlar sonini osonlik bilan aniqlash mumkin 
Grinyar reaktivining atsetilen va 1-alkinlar bilan
reaksiyalari alohida ahamiyat kasb etadi 
Grinyar reaktivi S, Se, Tl, As, NO, RNO, 
NOCl, metallarning tuzlari bilan ham 
reaksiyaga kirishib turli-tuman birikmalarni 
hosil qiladi 
MgOBlar karbonil birikmalar bilan reaksiyaga kirishib, 
har xil spirtlar hosil qiladi. Reaksiya nukleofil o‘rin olish 
mexanizmi bo‘yicha amalga oshadi. Reaksiya uchun chumoli aldegidi olinganda birlamchi, boshqa aldegidlardan 
ikkilamchi, ketonlardan esa uchlamchi spirtlar hosil bo‘ladi 
Magniyorganik birikmalar karbon 
kislotalarning angidridlari, xlorangidridlari va 
murakkab efirlari bilan ham reaksiyaga oson 
kirishadi 
MgOB etilen oksidi bilan reaksiyaga kirishganda uglevodorod radikali zanjiri ikkita uglerod atomiga oshgan spirtlar 
hosil bo‘ladi 
6 

---

Grinyar reaktivlarining a,p-to‘yinmagan karbonil birikmalar bilan o ‘zaro ta’sirida 1 ,2 -birikish mahsulotlari bilan 
birga 1,4-birikish mahsuloti 
ham hosil boMadi (Mixael 
reaksiyasi) 
RMgHal ning O2 bilan ta’siridan peroksidlar va spirtlar, galogenlar bilan ta’siridan alkilgalogenidlar, oltingugurt 
bilan sulfidlar va tiollar, suv bilan esa uglevodorodlar olinadi. Zamonaviy organik kimyoda MgOB ularga nisbatan 
birmuncha afzalliklarga ega boigan LOB tomonidan siqib chiqarilmoqda. MgOBni LOB bilan birga ishlatish orqali 
nitrillardan 
uchlamchi 
aminlar sintez 
qilish mumkin 
Sintetik 
kimyoda kalit vazifasini o ‘tovchi Grinyar reagentlari kashf qilinishi turli tabiatli organik birikmalarni “tikish” 
imkoniyatlarini ochib berdi. Ishning yangi
ligi galogenli hosiladagi С va galogen atomlari orasiga magniyning kiritilishi 
edi. Magniy organik birikmalar karbonil birikmalar, galogenli hosilalar, tiollar, organik aminlar va sianidlar kabi turli 
moddalar bilan reaksiyaga kirishib, dastlabki organik fragment bilan ularning tikilishiga olib keldi. Bu yangi 
imkoniyatlami ochgan boisada bir qatorda muammolami ham keltirib chiqardi. Chunki Grinyar reagentlarida tanlash 
yuqori emas 
9. Litiyorganik birikmalarning Kimyoviy xossalari. Ishlatilishi. 
Kimyoviy xossalari jihatidan LOB Grinyar reagentlariga yaqin. Qizdirilganda parchalanadi yoki 
α-eliminirlanadi. 
Masalan: CH3Li 250°C da CH4 va CH2Li2 ga parchalanadi. LOB havo kislorodi ta’sirida oksidlanadi. Toza holda 
ajratilgan CH3Li va C2H5Li birdaniga 
portlash bilan yonadi, R tarkibidagi С atomlari soni ortib borishi bilan 
alangalanish qobiliyati kamayadi, C
4
H
9
Li havoda yonmaydi. LOB efirdagi eritmalari O
2
ta’sirida ohista oksidlanadi, 
gidrolizdan so’ng organik gidroperoksidlarga aylanadi Suv, nam erituvchilar, havodagi nam, mineral kislotalar, spirtlar, 
tiospirtlar LOB eritmalarini parchalaydi. Individual LOB suv bilan shiddatli reaksiyaga kirishadi. Bu reaksiyadan 
uglevodorodlar tarkibidagi kam miqdordagi suvni aniqlashda foydalaniladi. C
2
H
5
Li + H
2
O 
→ LiOH + C
2
H
6
LOBni D20 ta’sirida parchalash organik molekula tarkibiga deyteriy kiritishning qulay usulidir 
CH
3
Li + D
2
O 
Efir
CH
3
D + LiOD LOBlar galogenlar bilan eritmada RHal va LiHal, yuqori bosim ostida H
2
bilan 
qaytarilganda - RH va LiH hosil qiladi. AlkLi oddiy efirlar bilan ta’sirlashganda AlkH, AlkOLi va olefinlarga aylanadi. 
LOB TGF bilan gidrolizdan so‘ng R(CH
2
)
4
OH olinadi Past haroratda CO RLi 
bilan ketonlar R2CO, xona haroratida esa murakkab aralashma hosil qiladi, 
undan CO
2
bilan gidrolizdan so‘ng RCOOH olinadi. Formaldegid RLi bilan 
(reaksiya mahsulotining gidrolizidan keyin) birlamchi spirtlar, boshqa 
aldegidlar bilan - ikkilamchi spirt, keton va murakkab efirlar bilan - 
uchlamchi spirtlar hosil qiladi. Grinyar reaktivlariga nisbatan LOB fazoviy 
tuzilishi murakkab spirtlami sintez qilishda ustunlikka ega. Xuddi shunday 
reaksiyalami C=S guruhi saqlagan birikmalar bilan olib 
borilganda yuqoridagilardan farq qilib, Li uglerod atomiga 
birikadi Allil va propargilgalogenidlarga LOB ta’sirida 
qayta guruhlanish bilan boradigan y-alkillash sodir 
boMadi. Reaksiya SN2 mexanizmda boradi 
Vinilyodid va vinilbromid Ni, Pd katalizatorligida alkillitiylar 
bilan nukleofil almashinish reaksiyalariga kirishadi. Reaksiya 
qo‘sh bog‘ konfiguratsiyasining o‘zgarmasligi bilan boradi 
Litiyorganik birikmalar yordamida 
boshqa metallorganik birikmalarni 
olish mumkin: 2R – Li + ZnCl
2
→ R
2
Zn + 2LiCl 
3R – Li + AlCl
3
→ R
3
Al + 3LiCl 4R – Li + SiCl
4
→ R
4
Si + 4LiCl 2R-Li + O
2
→ 2R-O-Li
Litiyorganik birikmalar organik sintezda magniyorganik birikmalar o‘rnida yuqori molekulyar birikmalarni olishda 
katalizatorlar sifatida qo‘llaniladi Litiyorganik birikmalar eritmalardan olinadi va shundayligicha ishlatiladi Litiyorganik 
birikmalar organik sintezda oraliq mahsulotlar sifatida ishlatiladi. Butillitiy sanoatdabutadiyenni polimerlashda initsiator 
sifatida qollaniladi. Shuningdek, alkenlarni, diyenlarni va alkinlarni stereoregulyar polimerlash uchun ishlatiladigan 
kompleks metallorganik katalizatorlar olishda ham qollaniladi. 
7 

---

10. Ruxorganik birikmalarning nomlanishi va olinish usullari. 
Ruxorganik birikmalar ikki xil bo'ladi 1) bitta uglevodorod qoldigi tutuvchi va 2) ikkita uglevodorodqoldigl tutuvchi. 
1849 yil Eduard Franklend etil yodidni rux qipiqlari bilan qizdirib , etil rux yodidni sintez qildi . Bu modda yana 
qizdirilganda simmetrik dietilrux hosil bo'ldi : C2H5J + Zn+ C2H5J = C2H5-Zn -C2H5 +ZnJ2 Reaktsiyaning borishi 
rux kukuni yoki qipiqlarining tozalik darajasiga bog'liq .Rux organik birikmalar magniy organik birikmalardan 
assotsiatsiyaga uchramas-ligi bilan farq qiladi . Rux organik birikmalar kislorod bilan oson reaksiyaga kirishadi va 
havoda yonib ketadi.Shuning uchun rux organik birikmalar bilan qilinadigan barcha sintezlar quruq CO
2
, H
2
yoki N
2
atmosferasida olib boriladi . Shu sababga ko'ra rux organik birikmalar organik sintezda ko'p qo'llanilmaydi . 2R—Li + 
ZnCl
2
R—Zn—R + 2LiCl 
11. Ruxorganik birikmalarning Kimyoviy xossalari. Ishlatilishi. 
Ruxorganik birikmalar kislorod bilan juda oson reaksiyaga kirishadi, havoda alangalanib ketadi (pirofor birikma). Biroq, 
ruxorganik birikmalar boshqa elementorganik birikmalar olishda qo‘llanib kelinadi 3R
2
Zn +2AsCl
3
—> 2R
3
As+3ZnCl
2
Ruxorganik birikmalar magniyorganik birikmalarga nisbatan reaksiyalarga yomon kirishadi, chunki C—Zn bog‘i 
kamroq qutblangan. Shuning uchun ular karbonat, angidrid, ketonlar, murakkab efirlar bilan reaksiyaga yomonroq 
kirishadi. Ammo ruxorganik birikmalar Reformatskiy C.N. nomi 
bilan ataladigan reaksiyada qo‘llani- ladi. Rux metali 

-galogen-
karbon kislotalarning murakkab efirlari aldegid yoki keton bilan 
reaksiyaga kirishib, gidroksikislotalar hamda to‘yinmagan karbon 
kislotalarni hosil qiladi Agar bu reaksiyada rux o‘rniga magniy 
qo‘llanilsa, turli xil qo‘shimcha mahsulotlar hosil bo‘ladi. Rux 
metali ishtirokida reaksiya bir yo‘nalishda boradi. Reaksiya 90— 
100°C da juda sekin boradi, shuning uchun katalizator I
2
va NgCl
2
ishlatiladi. Katalizator efirdagi galogenni juda 
harakatchan qilib qo‘yadi Ruxorganik birikmalar yordamida spirtlar, aldegid va ketonlarni sintez qilish mumkin 
12. Natriyorganik birikmalarning nomlanishi va olinish usullari. 
Metallorganik birikmalarning nomlari uglevodorod 
qoldig‘i va metall nomlaridan hosil qilinadi Natriyorganik 
birikmalar Vyurs reaksiyasi bo‘yicha olini-shi mumkin. 
Toza holdagi natriyorganik birikmalar simob-organik 
birikmaga natriy metalli ta’sir ettirib va arenlarni 
alkanlarning natriyli hosilasi bilan metallash olinadi.
Uglerod-natriy bog‘i amalda ionli bo‘lganligi bois, NaOBlarni ion juftlar ko‘rinishida tasvirlash mumkin 
2R-H + 2Na -> 2R-Na + H2
13. Natriuorganik birikmalarning Kimyoviy xossalari. Ishlatilishi. 
NaOB lar kimyoviy jihatdan behad faol. Ular hatto havodagi nam bilan 
reaksiyaga oson kirishadi, havoda o‘zidan-o‘zi alangalanadi, past haroratda 
hatto oddiy efirlarni parchalaydi. NaOBlarga suv, spirtlar, kislotalar va aminlar 
ta’sir ettirilganda portlash bilan reaksiya boradi Shuning uchun ularning faqat 
eritmalari ishlatiladi. Ayrim natriyorganik birikmalar polimerlanish reaksiyalari ning initsiatorlari sifatida ishlatiladi 
20. 
Аlifatik gidroksikislotalar olishning umumiy usullari va fizikaviy xossalari. 
α-gidroksikislotalar α-galogenkarbon kislotalardan oson hosil bo‘ladi R-CHCl--COOH + H2O

R-CH(OH)-COOH+Cl 
Ikkinchi usul siangidrin usuli bo‘lib, bunda dastlab 
vodorod sianid karbonil birikmaga biriktiriladi, keyin 
hosil bo‘lgan 
α-gidroksinitrilsiangidrin gidroliz 
qilinadi: 
Gidroksikislotalar rangsiz suyuq yoki kristall 
moddalar bo‘lib suvda yaxshi eriydi, nordon ta’mga ega. Glioksal kislotasidan tashqari barcha a-gidroksikislotalarning 
molekulalari asimmetrik uglerod atomi tutganligi uchun xiraldir. Sof enantiomerlar optik faol. Ularning solishtirma 
burish burchagi bir xil, lekin qarama-qarshi ishoraga ega. a-gidroksikislotalar gidroksialdegidlar va monosaxaridlar kabi 
D- yoki L- izomerlarga bo‘linishi mumkin. 
8 

---

14. Mis organik 
birikmalarning olinishi va organik sintezda qoʻllanilishi.
15. Palladiy organik birikmalar. Kross-birikish reaksiyalari.
Kross - birikish reaksiyalari Yangi uglerod -uglerod bog'i hosil qilishning universal , regiose lektiv va stereoselektiv 
usulining asosida metallorganik birikmalar ning galogenalkanlar , galogenalkenlar , galogenarenlar va boshqalar bilan 
oraliq metallarning kompleks katalizatorlari ishtirokida boradi gan kross-birikish reaksiyalari yotadi . Kross - birikish 
deb elektrofil R-X (X=I, Br, OSO
₂
CF, bo'lishi mumkin) va nukleofil R'-M orasida boradigan va birikish mahsuloti R-R ' 
hosil qiladigan reaksiyalarga aytiladi "Kross" so'zi R va R ' turli radikallar ekanligini bildiradi. R va R' radikallari 
sifatida asosan to'yinmagan - aril , vinil , atsetinil , allil , benzil kabi radikallar ko'proq ishlatiladi . Kross - birikish reak 
siyasida R ' - 
M metallorganik birikmada metall sifatida bor , qalay , rux , magniy , kremniyning birikmalari qoʻllaniladi 
. Bu maqsadda mis birikmalari ayrim hollarda ishlatiladi . Kross - birikish reaksiyasining umumiy mexanizmi taklif 
etilgan . Bu reaksiyalarda katalizatorlar sifatida palladiy yoki nikelning oksidlanish darajasi 0 ga teng bo'lgan 
komplekslari ishlatiladi . Reaksiya bir qancha bosqichlarda boradi . 0 - bosqich . Katalizatorni faollashtirish ya'ni 
dastlabki kompleks larning dissotsiatsiyasi yoki qaytarilishi hisobiga Pd ( 0 ) ning koordi natsion to'yinmagan 
komplekslarini hosil qilish . Bu bosqichning funksiyasi metallning koordinatsion sferas
ida keyingi oʻzgarishlar uchun 
joy ochish : Pd ( PPH3 )= 4 Pd ( PPh3 ) 2 + 2P Ph3 Umuman katalitik siklga uch bosqich kiradi : 1 - bosqich . 
Elektrofil R - 
X Pd ( 0 ) ning kompleksiga birikadi va palladiyning oksidlanish darajasi +2 ga oʻzgaradi . Bu bosqichga " 
oksidlab birikish " deb ataladi . Pd ( PPh3 ) 2 + R - X=R - Pd(PPh3)2 - X 2 - bosqich . Hosil bo'lgan kompleks 
nukleofil metallorganik birikma bilan ta'sirlashadi , chiqib ketuvchi X guruh organik qoldiqqa almashadi . Bu bosqich " 
qayta metallash " deb qabul qilingan : R - Pd(PPh3)2 - X + R ' - M= R - Pd(PPh3)2 - R' + M - X 
3 - bosqich . Hosil bo'lgan palladiyning kompleksi mahsulot R - R hosil qilib parchalanadi . Palladiy esa dastlabki 
qaytarilgan holatga o'tadi . Bu bosqich " qaytarish bilan ajralish " deb ataladi , chunki bu jarayon palladiyning 
koordinatsion holati oksidlanib birikish bosqi chiga teskari : R - Pd(PPh3)2 - R ' ----->R - R' + Pd ( PPh3 ) 2 
katalitik sikl ko'rinishida ettirilgan. Shuni ta'kidlash lozimki katalizatorning samaradorligi har bir reaksiya uchun 
katalitik sikllarning soni bilan aniqlanadi . Ko'pgina reaksiyalarda bu miqdor 10 dan 1000 gacha , ammo ayrim hollarda 
siklning soni 10 % -100 ga teng bo'ladi . Palladiy va uning asosidagi komplekslarni qo'llab turli sinf organik 
birikmalarni olish usulini ishlab chiqqan Yaponiya olimlari Sudzuki , Negishi , Miyaurilar 2010 yilda Nobel mukofotini 
olishga muyassar bo'lishdi . 
9 

---

16. Xek reaksiyasi. Palladiy organik birikmalar asosida allillash reaksiyalari. 
R. Xekning olefinlarni o'z ichiga olgan o'zaro bog'lanish bo'yicha kashfiyoti 1968 yilda R. Xek palladiy ishtirokidagi 
reaktsiyalar bo'yicha bir qator maqolalarni nashr etdi . Birinchi tajribada atsetonitrilda erigan palladiy dixlorid xona 
haroratida fenilmerkurik xlorid bilan etilen atmosferasida 1 atm bosimda reaksiyaga kirishdi . Natijada yuqori 
mahsuldorlikka ega stirol hosil bo'ldi , olefinlarning arillanishi reaktsiyasini ko'rsatdi . Fenil simob xlorid yordamida 
sintez qilingan organopalladiy birikmalarining intensiv tadqiqotlari shuni ko'rsatdiki , uglerod oksidi va alkenlar bilan 
reaktsiyalar engil sharoitlarda , shu jumladan reagentlarda turli funktsional guruhlar mavjudligida ham sodir bo'ladi . 
Yangi uglerod - uglerod aloqalarini shakllantirish uchun kamdan - kam imkoniyat mavjudligi aniq edi . Reaksiya 
shartlari deyarli barcha an'anaviy funktsional guruhlar uchun maqbul bo'lganligi ayniqsa ahamiyatlidir . Biroq , ikkita 
muammo paydo bo'ldi : Organomerkuriy birikmalar odatda zaharli va qimmat ; Qimmatbaho palladiyning stexiometrik 
miqdoridan foydalanish zarurati . Tez orada palladiy ( 0 ) fosfin kompleksi va arilgalogeniddan arilpaladiy halofosfin 
kompleksini muvaffaqiyatli shakllantirishga bag'ishlangan asar nashr etildi , bu organomerkuriy birikmalardan 
foydalanishdan voz kechishga imkon berdi . Bundan tashqari , reaksiyalar davomida ajralib chiqqan vodorod galoidlarini 
bog'laydigan asoslar yordamida palladiyda bu reaktsiyani katalitik qilish mumkin edi . Shu sababli , reaktsiya oddiy 
uglerod - uglerod aloqasining shakllanishidagi eng muhimlaridan biriga aylandi . Hek reaktsiya mexanizmi R. Xek bu 
reaksiyaning ishonchli mexanizmini taklif qildi , bu uning stereokimyoviy xususiyatlarini tushuntirish imkonini berdi . 
Yangi versiyada organopaladiy kompleksiRPdXoksidlovchi qo'shilish natijasida organilgalogenid va palladiydan hosil 
bo'ladi . Standart protsedura bo'yicha olefinlarning arilunatsiyasi palladiy katalizatori ishtirokida arilgalogenidning 
olefin bilan o'zaro ta'sirida sodir bo'ladi . Reaksiyaning 
birinchi bosqichida palladiyning oksidlanish darajasi rasmiy 
ravishda o'zgaradi Pd ( 0 ) gacha Pd ( ll ) yangi uglerod - 
palladiy aloqasi hosil bo'lishi bilan . Keyingi bosqichda olefin palladiyga shunday muvofiqlashtiriladiki , organik guruh 
va olefin palladiyda joylashgan va bir - biri bilan reaksiyaga kirisha oladi . Keyinchalik , o'rinbosari Rpalladiydan 
olefinning uglerod atomlaridan biriga o'tadi va palladiy boshqa uglerod atomi bilan bog ' hosil qiladi . Bu jarayon 
migratsiya inklyuziyasi deb ataladi . Yakuniy bosqichda organik guruhning chiqishi gidridni yo'q qilish va yangi va 
beqaror olefin hosil bo'lishi orqali sodir bo'ladi . HPdX , bu yo'qotadiHXva relizlar Pd ( 0 ) yangi tsiklni boshlaydi . 
17. 
Geterofunksional birikmalar. Аldegidokislotalar. Nomlanishi va turlari. 19. Geterofunksional birikmalar. 
Ketokislotalar. Nomlanishi va turlari. 
Geterofunksional birikmalar deb molekulasida ikki va undan ortiq xildagi funksional guruhlar tutuvchi organik 
birikmalarga aytiladi. Geterofunksional birikmaning organik birikmalarni qaysi sinfiga mansubligi funksional 
guruhlarning qaysi biri kattaligiga qarab belgilanadi. Oksokislotalar karbon kislotalarning hosilalaridan hisoblanadi. 
Ular odatdagi qoidalar bo’yicha nomlanadi. 
Shuningdek trivial nomlash ham qo‘llaniladi. 
Aldegido va ketokislotalarning empirik nom-
lari ko’p ishlatiladi Rotsional nomenklaturaga 
binoan ketokislotalarning nomlari tegishli 
karbon kislotalarining trivial nomiga keto old 
qo’shimchasini qo’shish bilan hosil qilinadi. 
Karboksil guruhiga nisbatan ketoguruhining 
zanjirdagi holati 
α –,β –, γ – va hakozo 
yunoncha 
harflar bilan 
belgilanadi 
Sistematik nomenklaturaga ko’ra aldegido- 
va ketokislotalarning nomlari tegishli karbon kislotalarning sistematik nomiga 
okso
old qo’shimchasini qo’shish bilan hosil qilinadi. Oksaguruhning holati raqam bilan 
ko’rsatiladi. Uglerod zanjirini raqamlash karboksil guruh uglerodidan boshlanadi 
Tuzilishida bir vaqtning o’zida karbonil va karboksil guruhlari ishtirok etadigan 
birikmalar aldegidokislotalar yoki ketonokislotalar deyiladi. Karboksil va karbonil guruhlarini o’zaro holatiga qarab ular 
α
-, 
β
-, 
γ
- va x.k. Aldegido- va ketonokislotalarga bo’linadilar. Ular empirik va sistematik nomenklaturalar bo’yicha 
nomlanadlilar 
10 

---

18. Geterofunksional birikmalar. Gidroksikislotalar. Nomlanishi va turlari. 
Gidroksikislotalarga gidroksikarbon, 
gidroksidikarbon, gidroksitrikarbon, 
digidroksikarbon, digidroksidikarbon va boshqa 
shu kabikislotalar, shuningdek, fenolkarbon 
kislotalar kiradi. Gidroksil guruh joylashgan 
o‘rniga qarab 
α-, β-, 
y-, 
δ-gidroksikarbon 
kislotalarga bo‘linadi. Ayrim 
α-gidroksikislotalar 
tabiiy mahsulotlarda hamtopilgan. Tabiiy
α-gidroksikislotalar optik aktiv 
birikmalardir. Sintetik 
α-gidroksikislotalar 
bunday aktivlikka ega emas, ya’ni ratsemat 
aralashmalardir 
β-gidroksikislotalar