Monosaxaridlarning olinish usullari.
Monosaxaridlar asosan
tabiiy xomashyolardan olinadi. Di- va polisharidlar gidrolizlanganda
monosaharidlar hosil bo’ladi: Ko’p atomli spirtlarni oksidlaganda
monosaharidlar hosil bo’ladi. Masalan, D-sorbit oksidlanganda qaysi
CH2OH – ni oksidlanishiga qarab D-glyukoza yoki L-
glyukoza hosil bo’ladi
D-sorbitni enzimlar ishtirokida oksidllanganda
ketosorboza hosil bo’ladi
C
12
H
22
O
11
+ H
2
O
2C
6
H
12
O
6
(C
6
H
12
O
5
)
n
+ nH
2
O
nC
6
H
12
O
6
C
12
H
22
O
11
+ H
2
O
2C
6
H
12
O
6
(C
6
H
12
O
5
)
n
+ nH
2
O
nC
6
H
12
O
6
(C
6
H
12
O
5
)
n
+ nH
2
O
nC
6
H
12
O
6
CH
2
OH
OH
OH
OH
H
H
H
H
HO
CH
2
OH
[O]
CHO
OH
OH
OH
H
H
H
H
HO
CH
2
OH
+
CHO
OH
OH
OH
H
H
H
H
HO
CH
2
OH
CH
2
OH
OH
OH
OH
H
H
H
H
HO
CH
2
OH
[O]
CHO
OH
OH
OH
H
H
H
H
HO
CH
2
OH
+
CHO
OH
OH
OH
H
H
H
H
HO
CH
2
OH
CH
2
OH
OH
OH
OH
H
H
H
H
HO
CH
2
OH
[O]
CH
2
OH
CH
2
OH
C = O
HO
OH
OH
H
H
H
CH
2
OH
OH
OH
OH
H
H
H
H
HO
CH
2
OH
[O]
CH
2
OH
CH
2
OH
C = O
HO
OH
OH
H
H
H
CH
2
OH
CH
2
OH
C = O
HO
OH
OH
H
H
H
HO
OH
OH
H
H
H
16
37. Sikloalkanlarning nomlanishi, turlari.
Uglеrоd аtоmlаri uglеоvоdоrоdlаrdа nаfаqаt to`g`ri yoki tаrmоqlаngаn zаnjirlаr, bаlki sikllаr hаm hоsil qilishi mumkin.
Eng оddiy siklik uglеvоdоrоdlаr siklоаlkаnlаr bo`lib, ulаr аlkаnlаrdаn ikkitа vоdоrоd аtоmi аjrаlishi vа siklni yopilishi
tufаyli hоsil bo`lаdilаr. Mоnоsiklik siklоаlkаnlаr uchun umumiy fоrmulа аlkеnlаr kаbi C
n
H
2n
bo`lаdi. Аmmо ikki, uch,
to`rt vа undаn hаm ko`p sikllаr tutgаn
siklоаlkаnlаr mа`lum. Sikllаr bir, ikki,
uch vа undаn hаm ko`p umumiy
uglеrоd аtоmi tutishi mumkin.
Nаtijаdа vоdоrоd аtоmlаri sоni
kаmаyib bоrаdi vа pоlisiklik
siklоаlkаnlаrni umumiy fоrmulаsi
C
n
H
2n-2
dаn C
n
H
n
gаchа bo`lishi
mumkin. Shuningdеk, sikldа bir, ikki
vа uchtа qo`sh bоg` tutgаn siklik
uglеvоdоrоdlаr hаm mа`lum bo`lib,
ulаr siklоаlkеnlаr, siklоаlkаdiеnlаr vа
siklоаlkаtriеnlаr dеyilаdi.
Siklоаlkаnlаr sikl kаttаligigа, sikllаr
sоnigа vа sikllаrni birikish usuligа
ko`rа fаrqlаnаdi.
Mоnоsiklik
siklоаlkаnlаrni nоmi mоs аlkаnlаr
nоmigа
siklо-
оld qo`shimchаsi
qo`shib hоsil qilinаdi
38. Sikloalkanlarning tuzilishi, izomeriyasi.
Alisiklik birikmalar gomologlari va hosilalarida o‘ziga xos izomeriya va stereoizomeriya turlari uchraydi. I. Tarkibi
bir xil, ammo sikllari turlicha birikmalar izomeriyasi yoki
yadroviy izomeriya. Masalan, S
6
N
|2
tarkibli ali- siklik
birikma quyidagi yadroviy izomerlar hosil qiladi:
Yon zanjir o‘rinbosarlari bo‘lgan siklanlarda, o‘rinbo-
sarlarning halqa tekisligining bir tomonida yoki turli to-
monida joylashishiga qarab paydo bo‘ladigan
stereoizomeriya—sis- trans- izomeriyadir. Gem —
joylashuvidan tashqari, hamma holatlarda stereoizomeriya
bo‘ladi. Stereoizomeriyaning sis-trans- turi tashqi
ko‘rinishidan to‘yinmagan birikmalardagi geometrik
izomeriyaga o‘xshab ketsa ham, aslida mohiyatan farq qiladi, ya’ni o‘rinbosarlarni halqa tekisligining bir tomonidan
ikkinchi tomoniga halqadagi bir st-bog‘ni uzmasdan ko‘chirib bo‘lmaydi. Masalan, siklopropanda uchala uglerod bir
tekislikda yotadi; o‘rinbosarlar shu tekislik- ningusti yoki tagida joylashishi mumkin. Siklopropandagi bitga vodorod
atomi, masalan, karboksil gruppaga almashinsa, hosil bo‘lgan siklopropanmonokarbon kislotada stereoizomeriya
mavjud bo‘lmaydi, chunki bu kislota uchun imkoniyati bo‘lgan ikkita formula aynan bir xildir:
39. Sikloalkanlarning olinish usullari va fizikaviy xossalari.
Eng sodda siklobutanlar rangsiz gazsimon yoki suyuq moddalardir, suvda erimaydi. Siklobutan molekulasi kvadrat
shakliga ega, C-C bog‘lari odatdagidan uzunroq (0,157 nm). Siklobutan halqasidagi to‘rtta uglerod atomi bitta tekislikda
yotmaydi. Bunday noplanarlik vodorod atomlarining yoki
o‘rinbosarlarning ichki molekulyar itarilishidan kelib
chiqadi va ko‘p jihatdan tuzilishga bog‘liq. Bitta uglerod
atomi tekislikdan 25—30° ga chiqishi mumkin. Bu
monoalmashingan siklobutanlar ikki xil
konformatsiyada boiishini ko'rsatadi
17
40. Sikloalkanlarning kimyoviy xossalari. Birikish,
oʻrin olish va oksidlanish reaksiyalari, halqaning ochilishi bilan
boradigan reaksiyalar.
Siklobutan va uning almashingan hosilalari ko‘p jihatdan alkanlarga o‘xshaydi. Ular asosan almashinish
reaksiyalariga kirishadi. Siklobutan halqasining ochilishi bilan
boradigan reaksiyalar, masalan, katalitik gidridlash
reaksiyalari ham ma’lum.
Siklogeksan siklning kichrayishi bilan boradigan qayta
gruppalanish reaksiyalariga ham kirishadi (N.Zelinskiy). Ayni sharoitda teskari reaksiya ham borishi mumkin.
Siklogeksen va siklogeksadiyen alkenlar va alkadiyenlarga xos
barcha reaksiyalarga kirishadi
41.
Аromatik uglevodorodlar. Benzol va uning gomologlari, nomlanishi, izomeriyasi.
Bеnzоl qаtоri аrеnlаrni bеnzоl хаlqаsidаgi vоdоrоd аtоmlаrini аlmаshinish mаhsulоtlаri dеb qаrаsh mumkin. Quyidа
аrеnlаrni muhim а`zоlаri kеltirilgаn
18
42.
Аromatik uglevodorodlarning manbalari va olish usullari.
Aromatik uglevodorodlar sistematik nomenklaturaga ko‘ra arenlar deb ham yuritiladi. Dastlabki hosilalari
(benzaldegid, benzyl spirit, benzoy kislota efirlari va hakozo) tabiiy smola, balsam va moylardan ajratib olingani va
xushbo`y bo`lgani uchun ularga “
Do'stlaringiz bilan baham: |