Али Ҳасанов геосиёсат озарбайжончадан Бобохон муҳаммад шариф таржимаси Тошкент

атлантизм”
деб ном олган геосиѐсий концепциянинг етакчи 
мафкурачиларидан бири ҳам бўлди. У геосиѐсий асарларида жаҳон 
қудратининг учта марказини ажратиб кўрсатган: 
-
Шимолий Американинг Атлантика океани қирғоқлари; 
-
Европа соҳиллари; 
-
Евроосиѐнинг Узоқ Шарқи. 
Спайкмен келгусида жаҳонда “Атлантика блоки” (АҚШ ва 
Европа мамлакатларининг бирлиги) ҳал қилувчи роль ўйнайди, деб 
ҳисоблаган. Айни чоғда у Ҳиндистон жаҳон геосиѐсатининг 
тўртинчи марказига айланиши мумкинлигини тахмин қилган. 
Спайкмен геосиѐсий адабиѐтга биринчи бўлиб 
“Марказий 
океан” 
тушунчасини олиб кирди. Муаллифнинг айтишича, агар 
Қадимги дунѐ ва ўрта асрларда Ўртаер денгизи марказий океан 
ролини ўйнаган бўлса, ҳозирги вақтда бу ролни янги геосиѐсий 
реаллик бўлган Атлантик океани ва “Атлантика қитъаси”, яъни 
АҚШ ва Ғарбий Европа ўйнамоқда. 
Спайкмен жаҳонга ҳукмронлик учун кураш жараѐнида Европани 
АҚШнинг иқтисодий, ҳарбий, интеллектуал қўшимтаси деб 
ҳисоблаган. Унинг фикрича, АҚШ кучайган сари геосиѐсий 
жараѐнларда Европанинг роли, Европа давлатларининг сиѐсий 
суверенитети пасая боради. Қитъада ҳокимият аста-секин бутун 
“атлантика макони” йўлбошчиларини бирлаштирган алоҳида 
тузилма қўлига ўтади. Бу тузилмада асосий ролни АҚШ ўйнайди. 
Спайкмен, шунингдек, бутун сайѐра миқѐсида “анаконда” 
сиѐсатини амалга ошириш зарурлиги ғоясини биринчи бўлиб 
илгари сурди, бу сиѐсат ѐрдамида Африка, Осиѐнинг соҳил бўйи 
ҳудудларини, араб мамлакатлари, Ҳиндистон ва Хитойни назорат 
этиш ва бўғиш кераклигини асослашга уринди. Умуман, Спайкмен 
халқаро муносабатларда куч ишлатиш тарафдори бўлган. Унинг 
фикрича, жаҳон геосиѐсатида куч ҳар қандай сиѐсий тартибнинг 
зарурий таркибий қисмидир. Халқаро иерархия дунѐсида ташқи 
сиѐсатнинг мақсади, энг аввало, давлатнинг қиѐсий куч-қудрат 
позициясини яхшилашга ѐки, ҳеч бўлмаганда, сақлаб қолишга 
қаратилмоғи даркор. Муаллифнинг айтишича, давлатнинг кучи, 

---

81 
пировард натижада, унинг муваффақиятли уруш олиб бориш 
қобилиятини ташкил этади. 

---

82