Али Ҳасанов геосиёсат озарбайжончадан Бобохон муҳаммад шариф таржимаси Тошкент

 
“цивилизация 
геосиѐсати”
мактабига асос солиб, аввало француз-немис, 
кейинчалик эса умуман Европа Бирлиги геосиѐсий макони 
тараққиѐтининг янги тарихий моделини таклиф қилди. 
Француз геосиѐсатчисининг назариясидаги яна бир қизиқарли 
жиҳат - олдинги немис сиѐсатчиларининг қитъа ва денгиз 
давлатлари орасидаги зиддиятлар “доимий ва абадий бўлиши” 
тўғрисидаги фикрларига қарши чиқишдан иборатдир. Унинг 
фикрича, бундай зиддиятлар ўткинчидир ва улар ўзаро янги, янада 
маданийроқ муносабатларни ўрнатиш йўли билан аста-секин 
барҳам топтирилади. 
В.Блашнинг “цивилизацион бирлик” модели Ратцелникидан 
унчалик фарқ қилмайди. Ҳар иккала олимнинг келгуси 
“жаҳон 
давлати” модели
халқлар ва давлатларни ягона цивилизация 
таркибида бирлаштиришни кўзда тутади, бу давлатда ҳар бир киши 
ўзини мазкур улкан давлатнинг тўла ҳуқуқли фуқароси деб 
ҳисоблайди. Бироқ, келажакдаги Европа бирлигининг ички 
бошқаруви “буюк давлатлар ва халқларнинг” манфаатлари ва 
тартиботига асосланади, деб ҳисоблаган Ратцелдан фарқли ўлароқ, 
Блаш бундай бирликнинг мағзига инсон омилини, ҳар бир 
кишининг реал ҳуқуқини қўйди. Бундан ташқари, Ратцелдан 
фарқли ўлароқ, Блаш Европада ягона бирлик “четга чиқиш 
имкониятлари чекланган, ҳар томондан ўраб олинган Германия 
каби мамлакат эмас”, балки атрофи ва коммуникация йўллари 
эркин бўлган Франция ѐки Англия каби давлатларнинг раҳбарлиги 
остида ярата олиниши тўғрисида ѐзган эди
1
. 
Блашнинг шогирди ва ғояларининг давомчиси 
Жак Ансель 
(1882-1943) француз классик геосиѐсат мактабининг кўзга кўринган 
вакилларидан бири бўлди. У ўз устози каби, ўз геосиѐсий 
назарияларини немис геосиѐсатчиларини танқид қилиш негизида 
яратди ва келгуси дунѐ геосиѐсати тузилмаси ва уни 
1
Желтов В.В., Желтова М.В. Ўша асар, 168-169-бетлар. 

---

61 
бошқаришнинг анча “либерал” ва “гуманистик” назариясини 
таклиф қилди. 
Ж.Ансель экспансионизм ва империализмга қаттиқ қарши 
чиққан, инсон ҳуқуқлари ва эркинлиги, халқлар ва давлатлар 
орасида сулҳ ва инсоний муносабатлар ўрнатилишининг чинакам 
тарафдори бўлган. У Европада герман геосиѐсатига қарши махсус 
кураш марказини ҳам ташкил этган. Франция Германия томонидан 
ишғол этилганидан сўнг у концентрацион лагерга ташланган ва 
1941 йилда озод этилганидан кейин кўп ўтмай хасталикдан вафот 
этиб кетгани тасодифий эмас. 
1938 йилда нашр этилган “Чегаралар географияси” номли 
китобида Ж.Ансель Европанинг келгусидаги чегараларини 
шунчаки 
расмий 
ва 
шаффоф 
деб 
тасаввур 
қилган, 
европаликларнинг эркин ҳаракат қилиши учун давлатлар 
ўртасидаги тўсиқларни олиб ташлаш эҳтиѐжи тўғрисида сўз 
юритган. 
Блашнинг яна бир шогирди