Али Ҳасанов геосиёсат озарбайжончадан Бобохон муҳаммад шариф таржимаси Тошкент

3.5. Америка Қўшма Штатларининг геосиѐсати
Ўз даврининг ақлли ва иддаоли давлат арбоби, теран 
геостратегик тафаккур эгаси бўлган ҳарбий стратег АҚШ 
президенти 
Франклин Рузвельт
(1882-1945) уруш даврининг 
асосий сиймоларидан бири ҳисобланади. 
Рузвельт том маънода буюк давлат арбоби ва АҚШ тарихида 
тўрт марта мамлакат президенти этиб сайланган ягона киши 
бўлган. 
Ҳарвард университетини тамомлаган Рузвельт АҚШга раҳбарлик 
қилган йиллари ўз атрофида кенг ва теран миқѐсда фикрловчи 
стратег-интеллектуалларни тўплади, мамлакатни жаҳонда биринчи 
давлатга айлантирди ва унинг Европа билан стратегик иттифоқи 
тузишига, қитъа устидан изчил таъсир ўрнатишига эришди. 
Рузвельтнинг 
“Янги йўл”
деб ном олган ислоҳотлари ижтимоий 
ҳаѐтнинг кенг соҳаларини қамраб олиб, АҚШда давлат ва 
иқтисодий муносабатларнинг шунчалик прогрессив шаклларини 
барпо этдики, булар қисқа вақт ичида Американи жаҳоннинг энг 
ривожланган давлатига айлантирди. 
Бундан ташқари, Рузвельт АҚШ классик геосиѐсатчиларининг 
“яккалаб 
қўйиш 
йўли 
билан 
хавфсизликка 
эришиш” 
геостратегиясидан воз кечиб, эркин рақобат
1
шароитида 
“ҳарбий 
жиҳатдан жаҳонни назорат қилиш”
тактикасини қабул қилди ва 
амалга оширди. 
Рузвельт АҚШнинг 28-президенти Вудро Вильсон томонидан 
Биринчи Жаҳон урушидан кейин илгари сурилган 
либерал ташқи 
сиѐсат 
йўлини кун тартибига қайтарибгина қолмай, уни 1930 
йиллардан кейин расмий дипломатик йўлга айлантирди.
1
Либерал халқаро муносабатлар назариясини Вудро Вильсон (1856-1924) илгари сурган. Вильсон Биринчи 
Жаҳон урушини башариятнинг охирги жаҳон қарама-қаршилиги деб ҳисоблаб, “демократия учун жаҳонни 
қутқариш”ни ўз мақсади деб эълон қилган. 1919 йилги Париж конференциясида Вильсон ўзининг машҳур 
“Ўн тўрт модда”сини ўртага ташлади ва инсониятга давлатлараро муносабатларнинг янги либерал моделини 
таклиф қилди. Бу таклифлар – очиқ дипломатия, эркин денгиз кемачилиги, умумий қуролсизланиш, савдо 
тўсиқларини олиб ташлаш, мустамлака баҳсларини сулҳ йўли билан ҳал этиш,Бельгияни қайта тиклаш, 
Совет Россияси ҳудудидан чет эл қўшинларини олиб чиқиб кетиш, Миллатлар Лигасини ташкил этиш, 
миллатларга “ўз тақдирини ўзи ҳал этиш” ҳуқуқини бериш ва шу каби либерал ғоялардан иборат эди. 

---

95 
Вильсоннинг либерал-байналмилалчи ғояларини америка олими, 
ўша вақтнинг таниқли геосиѐсатчиси