Algoritmlar. O’quv-uslubiy majmua

Mustaqil ishlash uchun misollar

1.	;	7.	;	13.	;
2.	;	8	;	14.	;
3.	;	9	;	15.	;
4.	;	10	;	16.
5.		11		17.	, ;
6.	;	12		18.	.

1 8-AMALIY MASHG’ULOT

MAVZU: Turbo Paskal tilida belgili va satriy ma’lumotlar bilan ishlash

Amaliy mashg’ulotning maqsadi: Turbo Paskal tilida belgili va satriy ma’lumotlar bilan ishlash qoidalarini, massivlarni e’lon qilish, ularning turlari, yozilishi va ishlashini, ularni qo`llab dasturlar tuzishni o`rganish.

Amaliy mashg’ulot natijasi : Turbo Paskal tilida belgili va satriy ma’lumotlar bilan ishlash qoidalarini, e’lon qilish, ularning turlari, yozilishi va ishlashini, ularni qo`llab dasturlar tuzishni o`rganish. Belgili va satriy ma’lumotlardan foydalanib, hisoblash jarayonlarini dasturlash va ulardan amaliy masalalarga dastur tuzishda foydalanish malakasiga ega bo’lish.

Amaliy ish rejasi rejasi:

• 
  Amaliy mashg’ulot nazariy materiali bilan tanishib chiqish.
  
• 
  Mos variantidagi topshiriqni bajarish.
  

Nazariy ma’lumotlar: satr, umuman olganda, char turidagi elementlar soni (uzunligi) 0 dan 255 gacha bo‘lgan massivdir. Satrlarni String maxsus so‘zi orqali tavsiflanadi va satr uchun xotiradan uzunligiga nisbatan bir bayt ortiqcha (satr uzunligini saqlash uchun) joy ajratiladi. Paskalning Sistem moduliga belgili va satrli miqdorlar bilan ishlash uchun ko‘pgina funksiya va protseduralar kiritilgan. Quyida biz ularning ba’zilari bilan tanishtiramiz.

Yozilishi	Vazifasi
Standart funksiyalar
CONCAT(S1,S2,…,SN)	S1,S2,…,SN satrli (belgili) turdagi o‘zgaruvchilar (o‘zgarmaslar) ni bir biriga ketma-ket ulaydi
LENGTH(S)	S satrning uzunligini (belgilari sonini) aniqlaydi.
POS(B,S)	Ssatr ichidan Bbelgini (satrni) izlaydi
COPY(S,N1,N2)	S satrning N1-belgisidan boshlab N2 ta belgining nusxasini oladi
Standart protseduralar
DELETE(S,N1,N2)	S satrning N1-belgisidan boshlab N2 ta belgisini olib tashlaydi
INSERT(S1,S,N)	S satrga N-o‘rindan boshlab S1 satrni joylashtiradi
STR(A,S)	S satrli o‘zgaruvchining qiymati A sonning satr ko‘rinishidagi ifodasiga teng bo‘ladi
VAL(S,A,C)	A sonli o‘zgaruvchining qiymati S satrli o‘zgaruvchining son ko‘rinishidagi ifodasiga, c esa nolga teng bo‘ladi (agar berilgan satrni son ko‘rinishida ifodalab bo‘lmasa, A ning qiymati nolga teng bo‘ladi, C ning qiymati esa noldan farqli bo‘ladi)

Shuni ta’kidlash joizki, dasturda ishlatilgan funksiyalarning qiymati biror o‘zgaruvchiga o‘zlashtiriladi, protseduralar ishlatilganda esa o‘zlashtirish operatorisiz yoziladi. Endi sodda misollarni ko‘rib chiqamiz:

1. 
   a:=‘Sog`lom tanda ‘, b:=‘sog` aql.‘ bo‘lsa, c:=Concat(a,b); operatori bajarilganda c ning qiymati ‘Sog`lom tanda sog` aql.‘ ga teng. Lekin c:=Concat(a,b);o‘rniga c:=a+b; deb yozish mumkinligini avval ko‘rilgan edi.
   
2. 
   a:=‘informatika‘ bo‘lsa, n:=Length(a);operatori bajarilganda n ning qiymati 11 ga teng bo‘ladi, bu vazifani n:=Ord(a[0]) ham bajaradi.
   
3. 
   a:=Pos(‘m‘, ‘informatika‘); operatori bajarilganda a ning qiymati 6 ga, a:=Pos(‘ma‘, ‘informatika‘); operatori bajarilganda hama ning qiymati 6 ga, a:=Pos(‘sn‘, ‘sinf‘); operatori bajarilganda a ning qiymati 0 ga,a:=Pos(‘v‘, ‘sinf‘); operatori bajarilganda esa, a ning qiymati 0 ga teng bo‘ladi teng bo‘ladi.
   
4. 
   a:=Copy(‘informatika‘,3,5); operatori bajarilsa, a ning qiymati ‘forma‘ so‘ziga teng bo‘ladi.
   
5. 
   a:=‘bajarilmadi‘bo‘lsa, Delete(a,8,2); protsedurasi bajarilgach natija a:=‘bajarildi‘ bo‘ladi. Buni sxematik ko‘rinishda quyidagicha tasvirlash mumkin: ( a:=‘bajarilmadi‘ → Delete(a,8,2); → ‘bajarilmadi‘ → a:=‘bajarildi‘ )
   
6. 
   a:=‘bajarildi‘, b:=‘ma‘bo‘lsa, Insert(b,a,8);protsedurasi bajarilgach natija a:=‘bajarilmadi‘ bo‘ladi. Buni sxematik ko‘rinishda quyidagicha tasvirlash mumkin:
   
7. 
   (a:=‘bajarildi‘, b:=‘ma‘ → Insert(b,a,8); → ‘bajaril‘+‘ma‘+‘di‘ → a:=‘bajarilmadi‘)
   
8. 
   a:=765 bo‘lsa, Str(a,s); protsedurasi bajarilgach, s:=‘765‘ bo‘ladi.
   
9. 
   s:=‘123‘ bo‘lsa, Val (s,a,c);bajarilgach, a:=123 va c:=0 bo‘ladi; s:=‘34BMA5‘ bo‘lsa, Val(s,a,c); bajarilgach, a:= 0 va c ≠ 0 bo‘ladi.
   

Tavsiya etiladigan adabiyotlar:

1. 
   O`.T.Haitmatov va b.Informatika va axborot texnologiyalari. O’quv qo’llanma. T. TKTI. 2005 y.
   
2. 
   O`.T.Haitmatov va b. Informatika va axborot texnologiyalari fanidan laboratoriya ishlarini bajarish ushun uslubiy qo’llanma. T. TKTI. 2005 yHolmatov T.X.,Toyloqov N.I. Amaliy matematika, dasturlash va kompyuterning dasturiy ta’minoti. T.Mexnat, 2000 y. 27-32 b.
   
3. 
   В.А. Острейковский Лабораторный практикум по информатике: Учебное пособие для вузов. — М.: Высш. шк., 2003.
   
4. 
   Культин Н.Б.Программированиев Турбо Паскаль и Дельфи. СПб.:БХВ-Стнкт-Петербург,1999А.В. Петров и др. Вычислительная техника и программирование. Учебник для технических вузов.М.:Высш. шк.,1990.
   

Mustaqil bajarish uchun misollar:

1. 
   c simvoli berilgan. Uning kodi chop etilsin.
   
2. 
   n(32≤n≤126) butun soni berilgan. Kodi n ga teng bo‘lgan simvol chop etilsin.
   
1. 
   c simvoli berilgan. c simvoldan (jadvalda) oldin va keyin joylashgan 2 ta simvol chop etilsin.
   
2. 
   n (1≤n≤26) soni berilgan. Lotin alfavitidagi birinchi n ta bosh hartflar chop etilsin.
   
3. 
   n (1≤n≤26) soni berilgan. Lotin alfavitidagi oxirgi n ta kichik hartflar chop etilsin.
   
4. 
   Raqam yoki harfni aks ettiruvchi c simvol berilgan. Agar c raqam bo‘lsa, “raqam”, lotin harfi bo‘lsa “lat”, krill harfi bo‘lsa “rus” satri chop etilsin.
   
5. 
   Bo‘sh bo‘lmagan satr berilgan. Uning birinchi va oxirgi simvollarining kodlari chop etilsin.
   
6. 
   n(n>0) butun son va c simvol berilgan. c simvoldan tuzilgan n uzunlikka ega satr chiqarilsin.
   
7. 
   n(n>0) juft soni va c1, c2, simvollar berilgan. c1 dan boshlab navbat bilan almashib keluvchi n uzunlikka ega c1 va c2 dan tuzilgan ketma-ketlik chop etilsin.
   
8. 
   Satr berilgan. Uni joylashish o‘rniga nisbatan teskari tartibda chop etilsin.
   
9. 
   Bo‘sh bo‘lmagan s satr berilgan. s satrda joylashgan simvollarning orasiga bittadan bo‘sh joy qo‘yib chop etilsin.
   
10. 
    Bo‘sh bo‘lmagan s satr va n(n>0) butun soni berilgan. s satrdagi simvollar orasiga n tadan “*” qo`yib chop etilsin.
    
11. 
    Satr berilgan. Unda joylashgan raqamlar soni hisoblansin.
    
12. 
    Satr berilgan. Undagi lotin alfavitining bosh harflari soni hisoblansin.
    
13. 
    Satr berilgan. Satrga kirmagan barcha lotin va rus harflarining soni hisoblansin.
    
14. 
    Satr berilgan. Berilgan satrdagi barcha bosh harflar kichik harflarga aylantirilsin.
    
15. 
    Satr berilgan. Berilgan satrdagi barcha kichik harflar bosh harflarga aylantirilsin.
    
16. 
    Satr berilgan. Berilgan satrdagi barcha bosh harflar kichik harflarga, kichik harflar bosh harflarga aylantirilsin.
    
17. 
    Butun musbat son berilgan. Bu sonni tasvirlovchi raqamlardan iborat simvollar chapdan o‘ngga qaragan tartibda chop etilsin.
    
18. 
    Butun musbat son berilgan. Bu sonni tasvirlovchi raqamlardan iborat simvollar o‘ngdan chapga qaragan tartibda chop etilsin.
    
19. 
    Butun musbat sonni tasvirlovchi satr berilgan. Bu sonning raqamlari yig‘indisi hisoblansin.
    

1 9-AMALIY MASHG’ULOT