Альцгеймер касаллиги

2) Эрта деменция босқичи- хотира янада пасайиб кетиши кузатилади. Айрим беморларда хотиранинг пасайиши эмас, балки нутқнинг бузилиши, апраксия-ҳаракат ва бажариш функцияларининг бузилиши аниқланади. Касаллик беморнинг хотира шаклларига турлича таъсир қилади: маса-н, эпизодли хотира-ўз ҳаётидаги эски хотиралар, семантик хотира-эски ўрганилган фактлар, имплицит хотира-тана хотираси бўлиб, ҳаракатнинг кетма-кетлиги (ошхона анжомларини қошиқ, пичоқ ва вилкалардан фойдаланиш) га унчалик путур етмайди, балки янги маълумотлар фактлар янги бўлишига қарамасдан тез хотирадан кўтарилиши кузатлади. Афазия- бу луғат сузларининг, сўз тезлигининг камайиб кетишидан келиб чиқади. Бундан ташқари, бу босқичда беморнинг қўл моторикаси, ҳракатлари чегараланиб одам қўполлашади, яъни координациясини бошқара олмайди. Бемор яқинларининг ёрдамига муҳтож бўлиб қолади.

3) чегаралаган деменция босқичи- беморнинг хотираси янада пасайиб кетади, бемор натижада ёзиш ва ўқиш машқларини йўқотади. Ўз фикрини баён этишда нотўғри сўзларни қўллай бошлайди (парафразия д-ди). Кундалик юмушларни бажаришдаги ҳаракатланиш қобилияти йўқола бошлайди, координацияисбузилади. Хотиранинг пасайиши натижасида ўз яқинларини танимай қолади. Олдинги эски хотиралар ҳам ўчади ва хулқ-атвордаги ўзгаришлар яққол намоён бўлади. Кечки касалнинг зўрайиши- кечки йиғлашлар, спонтан агрессия, ёрдамдан бош тортишлар, алаҳсирашлар кучайиб кетади. Сийдик ушлай олмаслик аломатлари ҳам кузатилади.

4)Оғир деменция босқичи- бу босқичда бемор бутунлай ёрдамга муҳтож бўлиб қолади. Нутқ батамом йўқолади фақат 1-2-та сўзни айта олади, кейинчалик бу ҳам йўқолади. Лекин эмоционал муоммала ва муносабатни тушунишади, агрессия ҳам учраб туради, лекин бу босқичда бемор кўпроқ апатияга учраб секин-аста мускул массасини йўқота боради ва озиб кетиши кузатилади. Секин –аста ҳаракатланиш ҳам тўхтаб, кроватдан тура олмай қолади, ҳаттоки ўзи мустақил овқатлана ҳам олмайди. Ўлим АК гидан келиб чиқмайди, балки беморнинг кўп ётиб қолишидан пневмония касаллиги ёки ётаверишдан эзилиб яралардан вафот этади.

м

Нейрофибрилляр тугунларнинг микроскопик кўриниши.

Касалликнинг келиб чиқиш сабабларини тушунтиришда 3та гипотеза мавжуд бўлиб, “холинергик гипотезаси”да ацетилхолин нейромедиатрининг синтезининг камайишидан АК келиб чиқади дейилади.

1991 йилда “амилоид гипотеза” си таклиф этилди, бунда АК сабаби бўлиб, бета- амилоидининг йиғилишидан келиб чиқади д-ди. АРР оқсили кодланган ген 21-хромосомада жойлашган бўлиб, ундан бета-амилоид шаклланади. АРОЕ4 оқсили АК келтириб чиқарувчи генетик фактор ҳисобланиб, мия тўқималарида амилоиднинг йиғлишидан ҳосил бўлиши аниқланган.

Яна бир гипотеза “тау-гипотезаси” деб аталади, бу гипотезага асосан, тау-оқсили структурасининг бузилиши натижасида, нейронларнинг ичига нейрофибрилляр тугунларнинг кириб боришидан нейронлар ичидаги транспорт системаси бузилиши кузатилади ва кимёвий сигналларнинг берилиши бузилиб бу эса ўз навбатида нерв хужайрасини ўлимига сабаб бўлади.

АК генетикаси- олимларнинг олиб борилган тадқиқотлар натижасида АК келиб чиқиши жиҳатидан асосий 3 та ген масъул бўлиб ҳисобланишини аниқлашган: яъни АРОЕ генининг маълум бўлган аллел Е4 гени, 14-хромосомада жойлашган пресенилин -1 гени, 21-хромосомадаги ПАБ генидир. Айрим олимларнинг таъкидлашича, АК кўпроқ аёлларда учраши мумкин, чунки аёлларнинг яшовчанлиги эркакларнинкига қараганда кўпроқдир. АК генлар орқали наслдан наслга бериладиган касаллик ҳисобланади. Ота ёки она АК билан касалланган бўлса, боланинг АК билан касалланиши 50% ни ташкил этади.

АК касаллигини келтириб чиқарувчи энг асосий омиллар:

-кандли диабет, юракнинг ишемик касаллликлари, кон таркибида холестерин микдорининг кўп бўлиши, артериал босимнинг юқори бўлиши, аклий фаолиятнинг паст бўлиши (яъни инсоннинг 9-синф билим даражасидан паст бўлиши АК билан касалланишни кучайтиради), кам ҳаракатлилик, семизлилик, атеросклероз, чекиш бўилб ҳисобланади.

АК касаллигини олдини олувчи омиллар: карияларга кўпроқ жисмоний машқлар билан шуғулланиш, кўпроқ газета ва журналларни ўқиш, юқори интеллектуал билимга эга бўлган кишилар, доимо шахмат ўйнаб туриш, доимий пархез тутиш АК билан касалланишни олидини олишга ёрдам беради. Статистик маълумотларга кўра олий маълумотли кишилар АК билан касалланиши 5 йилга орқага сурилар экан бу эса ёшга нисбатан касалланишни 2% га камайтиришини билдиради.

(Alsgeymer tipdagi demensiya) – nerv sistemasining degenerativ kasalligi, aqliy faoliyatni sekin sonishiga olib keladi. Xotira, nutq va mantiqiy fikrlash buzilishiga olib keladi. Hozirgi kunda bu kasallik yoshi kattalarda aqliy faoliyat kamayishining asosiy sababi hisoblanadi.

SABABLARI
- Nasliy moyillik; - Kop miqdorda nerv hujayralarining parchalanishi; - Organizmda yoshga xos ozgarishlar; - Bosh miya travmalari; - Miya osmalari; - Toksik metallar bilan zaxarlanish; - Gipotireoz.
BELGILARI
- Xotira buzilishi; - Bemor predmet va odamlarni tanimaydi; - Depressiya; - Hotirjamlik yo’qolishi; - Emotsional buzilishlar; - Vaqtga nisbatan dezoriyentatsiya; - Gallyutsinatsiyalar; - Hayotga apatiya; - Yurish bilan bogliq ozgarishlar; - Afaziya (nutqni qisman yoki to’liq buzilishi); - Oz shaxsiyatida oriyentatsiya buzilishi.
DIAGNOSTIKA
Nevrolog tomonidan quyidagilar tekshiruvlar o'tkaziladi: - Bosh miya kompyuter tomografiyasi; - Bosh miya magnit-rezonans tomografiyasi; - Elektroensefalogramma; - Qon bioximik tekshiruvi.
DAVOLASH
- Antidepressantlar; - Tutqanoqqa qarshi vositalar; - Xolinesteraza ingibitorlari.
ASORATLARI
- Yondosh infeksiyalar (pnevmoniya); - Travma, baxtsiz hodisalar; - 2-8 yildan song olim holatlari.
HAVF GURUHI:
- 65 yoshdan kattalar; - Nasliy moyillik; - Ayollar; - Daun sindromi; - Bosh miya travmalari; - Xolesterin miqdori yuqori bolishi; - Arterial bosim o`zgarishi.
PROFILAKTIKA
- Sabzavotlar, mevalar qabul qilish; - Chekish va spirtli ichimliklardan saqlanish; - Ochiq xavoda sayr; - Qonda insulin va xolesterin miqdorini nazorat qilish; - Normal arterial bosimni saqlash.
Xotira – inson umrining tilla sandigʻi. Unda baxtga toʻla lahzalar, quvonchu shodliklar, hayot davomida qilingan ishlar, kundalik rejalar, eng muhimi, ortga qaramay ketayotgan VAQT va undagi goʻzal xotiralar mujassam. Yoddan chiqarish, unutish, eslay olmaslik kabi noxush hodisalar kishi umri uzaygani sayin yosh etagidan mahkam ushlab oladi. Xotiraning sekin-asta yoʻqolishi, ayniqsa, keksalik davrida koʻp kuzatiladi. Inson biron xastalikka chalinmagan taqdirda ham, unda qandaydir unutishlar sodir boʻlib turadi. Ammo shunday kasalliklar borki, bunda inson xotirasi butunlay yoʻqoladi.
Alsgeymer, bu – oliy ruhiy faoliyatning kuchayib boruvchi buzilishi bilan kechuvchi hamda yillar oʻtib demensiya kasalligi bilan tugallanuvchi neyrodegenerativ kasallik. Ushbu xastalik ayrim adabiyotlarda Alsxaymer kasalligi, Presenil demensiya, deb ham yuritiladi. Kasallik ilk marotaba 1906-yil nemis psixiatri Alois Alsgeymer tomonidan aniqlangan va koʻpincha oʻlim bilan yakun topishi olimlarning uni yanada chuqur oʻrganishiga turtki boʻlgan. Alsgeymer kasalligi yuzasidan butun jahon olimlari hozirgi kungacha izlanishlar olib bormoqda.
Nevropatolog, neyropsixolog Zohidjon Umarov ushbu kasallik boʻyicha bizni qiziqtirgan savollarga aniq va toʻlaqonli javob berdi. Albatta, bu mavzu sizning ham nazaringizdan chetda qolmaydi.Alsgeymer kasalligi qanchalik xavfli? Uning belgilari nimada koʻrinadi?

– Kasallikning oʻziga xos xususiyati shuki, u yillar oʻtib, juda sekin paydo boʻladi. Yaʼni bu kasallik qoʻqqisdan yuzaga kelmaydi. Kasallikning kelib chiqish sabablari esa haligacha toʻla-toʻkis oʻrganilmagan. Lekin bunga oid bir nechta nazariya va gipotezalar mavjud. Kasallikning paydo boʻlishi ilmiy maʼlumotlarda nasliy va genetik omillarga bogʻlab tushuntiriladi.Kasallik bosh miyada kechadigan organik belgilar, yaʼni miya tuzilishdagi oʻzgarishlar bilan kechadi. Kasallikning klinik belgilari yengil tipdagi xotira, diqqat, tafakkur, idrok, nutq va boshqa shu kabi oliy ruhiy faoliyatlarning buzilishi bilan boshlanadi. Uning boshlanishida bemorni parishonxotirlik, uyqusizlik, depressiya va sababsiz xavotir bezovta qiladi. Yillar oʻtib jarayon jiddiylasha boradi. Bunaqa bemorlar darbadarlikka moyil boʻladi. Bemor uyidan chiqib, xotirasi buzilgani hisobiga adashib ham qoladi. Kasallik rivojlanishda davom etaversa, bemor yosh bolalarga xos boʻlgan ishlarni qiladi, hatto suv ichib, ovqat yeyish kerakligini unutib qoʻyadi. (Alsgeymer tipdagi demensiya) – nerv sistemasining degenerativ kasalligi, aqliy faoliyatni sekin sonishiga olib keladi. Xotira, nutq va mantiqiy fikrlash buzilishiga olib keladi. Hozirgi kunda bu kasallik yoshi kattalarda aqliy faoliyat kamayishining asosiy sababi hisoblanadi.

SABABLARI
- Nasliy moyillik; - Kop miqdorda nerv hujayralarining parchalanishi; - Organizmda yoshga xos ozgarishlar; - Bosh miya travmalari; - Miya osmalari; - Toksik metallar bilan zaxarlanish; - Gipotireoz.
BELGILARI
- Xotira buzilishi; - Bemor predmet va odamlarni tanimaydi; - Depressiya; - Hotirjamlik yo’qolishi; - Emotsional buzilishlar; - Vaqtga nisbatan dezoriyentatsiya; - Gallyutsinatsiyalar; - Hayotga apatiya; - Yurish bilan bogliq ozgarishlar; - Afaziya (nutqni qisman yoki to’liq buzilishi); - Oz shaxsiyatida oriyentatsiya buzilishi.
DIAGNOSTIKA
Nevrolog tomonidan quyidagilar tekshiruvlar o'tkaziladi: - Bosh miya kompyuter tomografiyasi; - Bosh miya magnit-rezonans tomografiyasi; - Elektroensefalogramma; - Qon bioximik tekshiruvi.
DAVOLASH
- Antidepressantlar; - Tutqanoqqa qarshi vositalar; - Xolinesteraza ingibitorlari.
ASORATLARI
- Yondosh infeksiyalar (pnevmoniya); - Travma, baxtsiz hodisalar; - 2-8 yildan song olim holatlari.
HAVF GURUHI:
- 65 yoshdan kattalar; - Nasliy moyillik; - Ayollar; - Daun sindromi; - Bosh miya travmalari; - Xolesterin miqdori yuqori bolishi; - Arterial bosim o`zgarishi.
PROFILAKTIKA
- Sabzavotlar, mevalar qabul qilish; - Chekish va spirtli ichimliklardan saqlanish; - Ochiq xavoda sayr; - Qonda insulin va xolesterin miqdorini nazorat qilish; - Normal arterial bosimni saqlash.
Xotira – inson umrining tilla sandigʻi. Unda baxtga toʻla lahzalar, quvonchu shodliklar, hayot davomida qilingan ishlar, kundalik rejalar, eng muhimi, ortga qaramay ketayotgan VAQT va undagi goʻzal xotiralar mujassam. Yoddan chiqarish, unutish, eslay olmaslik kabi noxush hodisalar kishi umri uzaygani sayin yosh etagidan mahkam ushlab oladi. Xotiraning sekin-asta yoʻqolishi, ayniqsa, keksalik davrida koʻp kuzatiladi. Inson biron xastalikka chalinmagan taqdirda ham, unda qandaydir unutishlar sodir boʻlib turadi. Ammo shunday kasalliklar borki, bunda inson xotirasi butunlay yoʻqoladi.
Alsgeymer, bu – oliy ruhiy faoliyatning kuchayib boruvchi buzilishi bilan kechuvchi hamda yillar oʻtib demensiya kasalligi bilan tugallanuvchi neyrodegenerativ kasallik. Ushbu xastalik ayrim adabiyotlarda Alsxaymer kasalligi, Presenil demensiya, deb ham yuritiladi. Kasallik ilk marotaba 1906-yil nemis psixiatri Alois Alsgeymer tomonidan aniqlangan va koʻpincha oʻlim bilan yakun topishi olimlarning uni yanada chuqur oʻrganishiga turtki boʻlgan. Alsgeymer kasalligi yuzasidan butun jahon olimlari hozirgi kungacha izlanishlar olib bormoqda.