Al-faqih abu lays as-samarqandiy

jonlariga jinoyat qilgan bandalarimga ayting: “Allohning rahmat va marhamatidan noumid bo‘lmangiz. Albatta Alloh (O‘zi xohlagan bandalarining) barcha gunohlarini mag‘firat qilur. Albatta Uning O‘zigina Mag‘firatli, Mehribondir” (Zumar, 53). Buni Vahshiyga yozdilar. Vahshiy bu xatda shartni topmagandan keyin Madinaga kelib musulmon bo‘ldi.
106. Abdulloh ibn Sufyon aytadi: Muhammad ibn Abdurahmon Sulamiy menga otasidan eshitganlarini yozdi: “Madinada Payg‘ambarning (s.a.v.) sahobalaridan bir nechtalarining oldida o‘tirgan edik. Bulardan bittasi: “Payg‘ambarimizdan (s.a.v.): “Kim o‘lmasidan yarim soat oldin tavba qilsa, Alloh taolo uning tavbasini qabul qiladi” deganlarini eshitdim”, dedi. «Sen Payg‘ambarimiz (s.a.v.) shunday deganlarini eshitdingmi?» deb so‘radim. U: “Ha”, deb javob berdi. Boshqasi: Payg‘ambardan (s.a.v.): “Kimki o‘lmasdan bir soat oldin tavba qilsa, Alloh uning tavbasini qabul qiladi”, deb aytganlarini men ham eshitdim”, dedi. Yana bittalari: “Payg‘ambarning (s.a.v.): “Kim g‘arg‘aradan oldin tavba qilsa, Alloh tavbasini qabul qiladi”, degan so‘zlarini eshitdim”, dedi”.
107. Muhammad ibn Mutarrifdan rivoyat qilinadi. Alloh aytdi: “Ey odam farzandi! Senga voy bo‘lsin! Gunohni qilasan, keyin kechirim so‘raysan, uni kechiraman, gunohga qaytasan, yana kechirim so‘raysan, uni kechiraman. Sho‘ring qursin! Gunohni tashlamagan, yana rahmatimdan ham noumid bo‘lmagan banda! Ey maloikalarim, sizlarning shohidligingizda Men uning gunohlarini kechirdim”.
A’mashdan naql: “Sizlardan oldingi o‘tgan qavmlarimning ichida bir gunoh bilan mashg‘ul bo‘luvchi kishi bor edi va u kunlardan bir kun sayr qilib yurib, oldingi gunohlarini esladi va: “Ey Parvardigor, Sening mag‘firatingdan umid qilaman!” deb uch marta aytdi va shu holatda olamdan o‘tdi, uning gunohlarini Alloh taolo kechirdi”.

Makhuldan rivoyat qilindiki, Ibrohim alayhissalom osmon mulkiga ko‘tarildilar. Bir zino qilgan bandani ko‘rdilar, uni badduo qildilar. Alloh uni halok qildi. Keyin o‘g‘irlik qilgan bandani ko‘rib, uni ham badduo qildilar. Alloh uni ham halok qildi. Alloh taolo: “Ey Ibrohim, sen bandalarimni qo‘yavergin, bandam uch xislatning orasidadir: Menga tavba qiladi va Men tavbasini qabul etgayman. Menga ibodat qiladigan zurriyotni undan chiqargayman. Shu orada unda ahmoqlik g‘alaba qiladi va shu badbaxtligining orqasida jahannam bordir”.

Faqih aytadi: Bu xabar, agar banda tavba qilsa, Alloh taolo uning tavbasini qabul qilishiga dalildir. Banda uchun Allohning rahmatidan noumid bo‘lishi lozim emas. Alloh taolo aytdi:

_{“Zero Allohning rahmatidan faqat kofir qavmigina noumid bo‘lur” (Yusuf, 87).}
Boshqa oyat:

“U bandalardan tavba-tazarrularni qabul qiladigan, yomonliklarni afv etadigan va qilayotgan ishlaringizni biladigan zotdir” (Sho‘ro, 25).

Oqil kishi Alloh taologa har kuni va har vaqt tavba etmog‘i, gunohda davomli bo‘lmasligi lozimdir. Albatta gunohidan qaytguvchi gunohda doimiy bo‘lmaydi. Agar bir kunda yetmish marta gunoh qilib, mag‘firat so‘rasa, u gunohda doimiy emas.
108. Shuningdek, Abu Bakr Siddiqdan (roziyallohu anhu) rivoyat qilindi: Payg‘ambarimiz (s.a.v.) aytdilar: “Kishi kunda yetmish marta gunoh qilib, mag‘firat so‘rasa, u gunohda doimiylardan emas”.
109. Payg‘ambarimizdan (s.a.v.) aytdilar: “Allohga qasamki, men har kuni yuz marta tavba qilaman!”
110. Hazrati Alidan, Alloh undan rozi bo‘lsin, rivoyat qilindi: “Men Payg‘ambardan (s.a.v.) eshitgan narsalarimdan Alloh menga o‘zi xohlagandek foyda-manfaat beradi, agar menga shundan boshqasini aytsalar, unga qasam ichtiraman. Agar qasam ichsa, uning gapiga ishonaman. Menga Abu Bakr Siddiq aytdi: Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilarki: “Bir banda bir gunoh qilsa, so‘ngra chiroyli tahorat olib, ikki rakat namoz o‘qisa, Allohdan gunohini kechirishni so‘rasa, Alloh uning gunohlarini kechiradi. Keyin bu oyatni tilovat qildilar:

“Kim biron bir yomon ish qilsa yoki o‘z joniga jabr qilsa, so‘ngra Allohdan mag‘firat so‘rasa, Allohning mag‘firat qilguvchi va mehribon ekanini topar- ko‘rar” (Niso, 110).

Boshqa rivoyatda bu oyatni o‘qiganlar:

“(U taqvodor zotlar) qachon biron-bir noloyiq ish qilib qo‘ysalar yoki (qandaydir gunoh ish qilish bilan) o‘zlariga zulm qilsalar, darhol Allohni eslab, gunohlarini mag‘firat qilishni so‘raydigan, har qanday gunohni yolg‘iz Allohgina mag‘firat qilur, deb bilgan hollarida qilgan gunohlarida davom etmaydigan kishilardir. Ularning mukofotlari Parvardigorlari tomonidan mag‘firat va taglaridan daryolar oqib turguvchi jannatlar bo‘lib, ular o‘sha joyda abadiy qolajaklar. Yaxshi amallar qiluvchilarning ajrlari naqadar yaxshi ajr!” (Oli Imron,

135-136).

111. Hasan Basriy, Alloh rahmat qilsin, Payg‘ambarimizdan (s.a.v.) rivoyat qiladi: “Alloh taolo iblisni tushirgan vaqtda (iblis) aytdiki: “Sening izzating bilan qasamki men odam farzandidan ajralmayman, toki uning ruhi jasadidan ajralmaguncha!” Aloh taolo aytdi: “Mening qudratim, ulug‘ligim haqqi, bandamdan tavbani o‘lim bilan kelayotgan g‘arg‘ara vaqtida ham to‘smayman!”

112. Abu Qosim Abu Amoma Boxiliydan, u Nabiydan (s.a.v.) rivoyat qiladi: “O‘ng qo‘l farishtasi chap qo‘l farishtasidan omonatdordir, banda yaxshi amal qilsa, uning yaxshi amali uchun o‘nta savob yozadi. Agar yomon amal qilsa, chap tomon sohibi yozishni xohlagan vaqtida o‘ng tomon sohibi, to‘xtagin, deydi. Olti va yetti soat to‘xtab turadi. Allohdan istig‘for so‘rasa, unga hech narsa yozmaydi. Agar istig‘for so‘ramasa, unga o‘sha qilgan bitta gunohini yozadi”.
113. Faqih aytadi. Bu gap Payg‘ambardan (s.a.v.) rivoyat qilingan: “Gunohlaridan tavba qiluvchi kishi xuddi gunohi yo‘q kishidekdir”, hadisiga to‘g‘ri keladi.
114. Boshqa rivoyatda: “Agar banda bir gunoh qilsa, boshqa gunohni qilguncha, o‘sha gunohni yozmaydi. Keyin boshqa gunoh qilsa, yana boshqa gunohni qilguncha yozmaydi. Vaqtiki beshta gunoh jam bo‘lsa v bitta yaxshilik qilsa, unga beshta yaxshilik

yoziladi, undan oldin beshta gunoh qilgan bo‘lsa ham. O‘sha vaqtda shayton (unga la’nat bo‘lsin) qichqirarkan va aytar ekan: “Odam farzandiga qanday kuchim yetsin?! Men uni gunoh qilishga undab, kuch sarflab, harakat qilsam, bitta yaxshiligi bilan hamma kuchimni botil qiladi”.

115. Safvon ibn Assol al-Murodiy, Alloh undan rozi bo‘lsin, Payg‘ambar (s.a.v.) rivoyat qiladi: “Albatta, mag‘rib tomonda tavba uchun Alloh taolo bir eshik yaratdi, uning kengligi yetmish yoki qirq yillikdir. Doim ochiq bo‘ladi, quyosh g‘arbdan chiqqan vaqtgacha (ya’ni qiyomatgacha) yopilmaydi”.
Said ibn Musayyab deydi: “Alloh taolo kalomida aytiladi: “Zero, u tavba qilguvchilarni mag‘firat etguvchi bo‘lgan zotdir” (Isro, 25). Ya’ni kishiki gunohni qiladi, keyin tavba etadi, so‘ng gunoh qilib yana tavba qiladi”.
Hasan Basriydan so‘raldi: “Kishi gunoh qilib tavba qiladi, so‘ng gunoh qilib tavba qiladi. So‘ng yana gunoh qilib tavba qiladi. Bu qachongacha?” Aytdi: “Buni mo‘minlarning axloqidangina deb bilaman”.
Ba’zi hakimlar aytdilar: “Orifning kasbi beshtadir: Allohni eslasa, faxrlanadi, o‘zini zikr qilishsa, past bo‘ladi, agar Allohning oyatlariga qarasa, ibrat oladi, agar gunohga va shahvatga qasd qilsa, o‘zini olib qochadi, Allohning kechiruvchiligi zikr qilinsa, xursand bo‘ladi, gunohlari zikr qilinsa, mag‘firat so‘raydi”.
116. Faqih, Alloh rahmat qilsin, Mu’ammardan, Zuhriydan rivoyat qiladi: “Bir kuni Hazrati Umar Payg‘ambar (s.a.v.) oldilariga yig‘lab kirdi. Payg‘ambar (s.a.v.): “Seni nima yig‘layapti, ey Umar?” dedilar. Umar aytdi: “Yo Rasululloh! Ko‘chada bir yigit yuragimni kuydirdi, u yig‘lab turibdi”. Rasululloh (s.a.v.): “Ey Umar, menga uni olib kir” dedilar. Haligi yigit yig‘lab kirdi. Payg‘ambar (s.a.v.): “Seni nima yig‘latyapti, ey yigit”,

deb so‘radilar. “Ey Allohning payg‘ambari! Meni gunohlarimning ko‘pligi yig‘latyapti. Men

Allohimning g‘azabidan qo‘rqyapman”, dedi. “Allohga shirk keltirdingmi?” “Yo‘q”. “Nohaq

odam o‘ldirdingmi?” “Yo‘q”. Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: “Albatta, Alloh taolo sening gunohingni kechiradi, agar o‘sha gunohing yetti osmon, yetti yer, baland tog‘lardek bo‘lsa ham”. Yigit: “Ey Allohning rasuli! Mening gunohim yetti osmon, yetti qat yer, baland tog‘lardan ham kattaroq”. Payg‘ambar (s.a.v.) so‘radilar: “Sening gunohing kursidan ham kattaroqmi?” Yigit: “Undan ham kattaroq”, dedi. “Gunohing Arshdan ham kattaroqmi?” Yigit: “Kattaroq”, dedi. “Gunohing ulug‘mi yoki Allohing? (Ya’ni, Allohning mag‘firatimi)?” Yigit: “Alloh ulug‘dir!” Payg‘ambarimiz (s.a.v.) dedilar. “Albatta, katta gunohlarni Alloh kechiradi”. So‘ngra dedilar: “Menga aytgin, nima gunoh qilding” Yigit: “Ey Allohning rasuli! Men sizdan uyalaman”. Payg‘ambar (s.a.v.) ikkinchi marta: “Aytib bergin qilgan gunohingni”, deb so‘radilar. Yigit: “Ey Allohning elchisi! Men yetti yil qabrlarni ochib, kafanlarini olish bilan shug‘ullandim. Bir kuni ansor qizlaridan biri o‘ldi, uning qabrini ochdim. Uni kafanidan chiqarib oldim. Ozgina o‘tmasdan shayton nafsimga g‘alaba qildi. Keyin qaytib o‘sha qizni mujmoa’at qildim. Uzoq turmadim, shu vaqt o‘sha qiz turib: “Senga Allohning g‘azabi bo‘lsin, ey yigit! Qiyomat kunida Allohdan uyalmaysanmi? O‘sha kunda hukm uchun tosh-tarozi qo‘yiladi, mazlumga zolimdan

haqqi olib beriladi. Bu o‘liklar vatanida meni yalang‘och tashlab ketyapsan. Allohning qudrati oldida meni junub holatiga tushiryapsan”, deb aytdi”. Payg‘ambarimiz (s.a.v.) o‘rni-laridan sakrab ketdilar, uni yelkasidan ushlab, itarib yubordilar. “Ey fosiq, sening do‘zaxga kirishga bu qadar hojating bor ekan, mening oldimdan ketgin”, dedilar.
Yigit Alloh taologa qirq kecha tavba qilib chiqdi, qirq kecha to‘liq bo‘lgandan keyin boshini ko‘tarib osmonga qarab: “Ey Muhammad sallallohu alayhi vasallamning, Odamning, Havoning Parvardigori! Agar meni kechirsang, Muhammadga (s.a.v.) va sahobalariga bildirgin, agar bildirma-sang, osmondan olov yuborib, meni kuydirgin va oxirat azobidan najot bergin!” deb iltijo qildi. Jabroil alayhissalom Payg‘ambarning (s.a.v.) oldilariga kelib: “Assalomu alaykum, ey Muhammad sallallohu alayhi vasallam, Rabbingiz sizga salom aytdi”. Payg‘ambarimiz aytdilar: “Alloh Salomdir, salom Allohdandir v salom o‘ziga qaytgaydir!” Jabroil aytdiki: “Alloh so‘radi: “Butun maxluqni sen yaratdingmi?” Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: “Yo‘q! Meni va (barcha) maxluqlarni U zotning o‘zi yaratdi”. Jabroil dedi: “Rabbingiz aytdiki, ularga rizqni sen berasanmi, deb” Aytdilar: “Ularni va meni Alloh rizq-lantiradi!” Jabroil dedi: «Rabbingiz aytdiki: «Ularning tavbasini sen qabul qilasanmi?» deb». Aytdilar: “Alloh mening va ularning tavbalarimni qabul qilguvchidir”. Jabroil: “Alloh aytdi. “Bu bandamning tavbasini qabul qilgin. Men tavbasini qabul qildim”, dedi. Payg‘ambar (s.a.v.) yigitni chaqirib: “Alloh taolo gunohingni kechirganini bashorat qildi va tavbangni qabul qildi”.
Faqih, Alloh undan rozi bo‘lsin, aytadi: Bu xabarga oqil kishi e’tibor qilmog‘i va bilmog‘i lozim bo‘ladiki, albatta o‘lik bilan qilgan zinosidan ko‘ra tiriklar bilan zino qilmog‘i kattaroq gunohdir. Haqiqiy tavbani qilmog‘i lozim bo‘ladi. Chunki Alloh taolo tavbasi haqiqiy ekanligini va undan gunohni ketkazganini yigitga bildirdi. Tavba gunohning miqdoricha bo‘lishi lozim bo‘ladi.
Ibn Abbos, Alloh ulardan rozi bo‘lsin, deydi: “Allohning kalomida:

“Ey imon keltirganlar, Allohga xolis tavba qilinglar!” deyiladi. (Tahrim, 8). Xolis tavba qalb bilan pushaymon bo‘lish, til bilan istig‘for so‘rash, badan bilan uzilish va unga hech qaytmayman deb qalbiga jo qilishdir!”

117. Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: “Til bilan kechirim so‘rovchi, keyin gunohida davom etuvchi kimsa xuddi Rabbini masxaralovchi kabidir”.

Robi’adan, Alloh undan rozi bo‘lsin, zikr qilindi: “Bizning gunohlarimizni so‘ramog‘imiz ko‘p istig‘forlarga muhtoj bo‘ladi, ya’ni tili bilan kechirim so‘raydi, niyati esa gunohga qaytish bo‘ladi. Bu tavba yolg‘onchilarning tavbasidir. Bu tavba emas, tavba til bilan istig‘for so‘rash va o‘sha gunohga ikkinchi marta qaytmaslikni niyat qilishdir. Agar o‘shanday qilsa, Alloh uning tavbasini qabul qiladi, agar katta gunoh bo‘lsa ham. Chunki Alloh bandalariga rahmlidir”.

Zikr qilindiki: “Bani Isroilda bir podshoh bor edi. Ko‘p ibodat qilguvchi bir kishini unga sifatlabdilar, uni chaqirib: “Mening suhbatimda bo‘lasan, uyimda turasan”, deb talab qilibdi. Haligi obid: “Ey podshoh, bordi-yu, bir kuni uyingga kirib, joriyang bilan o‘ynashib o‘tirganimni ko‘rib qolsang, nima qilasan?” debdi. Podshoh achchiqlanibdi: “Ey fojir, menga shu gapni aytishga jur’at qilasanmi?” Obid aytdi: “Mening karamli Parvardigorim bor, agar menda bir kunda yetmishta gunoh ko‘rsa ham g‘azab qilmaydi. Eshigidan haydab chiqarmaydi. Meni rizqidan ham mahrum qilmaydi. Endi qanday qilib, uning eshigidan ketay va hali men unga gunoh qilmay turib, menga g‘azab qilgan odamning qanday qilib yonida turay?! Agar gunoh qilayotgan paytimda ko‘rsang, nima qilarding?” Keyin chiqib ketdi”.
Faqih, Alloh undan rozi bo‘lsin, aytadi: Gunoh ikki xil bo‘ladi. Sen va Rabbing orasidagi gunoh hamda sizlar bilan bandalar orasidagi gunoh. Alloh taolo bilan sening orangdagi gunohning tavbasi til bilan istig‘for aytish, dil bilan pushaymon bo‘lish va qalbida shu gunohga qaytmaslik qasdini tutish bilan bo‘ladi, agar bularni qilsa, Alloh taolo uning gunohlarini kechadi. Agar farzlaridan birontasini tashlasa, u paytda tavbasi foyda bermaydi, toinki o‘sha bajarmagan ibodatini qilmagunicha, keyin pushaymon yeydi va istig‘for so‘raydi. Ammo sen bilan bandalar orasidagi gunoh shundayki, ular rozi bo‘lmasalar, tavba senga foyda bermaydi, to oralaringni ochiq qilmagunlaringcha!
Ba’zi tobe’inlardan, Alloh ulardan rozi bo‘lsin, rivoyat qilindi: “Albatta gunohkor gunoh qilib qo‘yadi, so‘ngra gunohini kechirishini so‘rab, pushaymon qilguvchi holatida bo‘lsa, jannatga kiradi. Shayton aytadi: “Koshki men uni jannatga tushirmaganimda edi!” deb”.
Ba’zi hakimlar aytdilar: “Albatta kishining tavbasi to‘rt narsada bilinadi:

1. Tilini ortiqcha so‘zlardan, g‘iybatdan va yolg‘ondan tiymoqlikda.

2. Biron bir kishiga hasad va adovat qilmaslikda.

3. Yomonlik egalaridan ajralmoqlikda.

4. O‘limga tayyor holatda bo‘lishida, o‘tgan gunohlari uchun istig‘for so‘rashi, pushaymon qilishi va Allohning toatiga harakat qilgan holatda bo‘lishida bilinadi.
Ba’zi hakimlarga aytildi: “Tavba qiluvchining tavbasi qabul bo‘ladimi yoki yo‘qmi ekanligini bildiradigan alomatlar bormi?” Aytdilar: “Bor. Uning alomati to‘rt narsadir:

1. Yomonlik egalaridan uzilish, ularni o‘zi uchun qo‘rqinchli ko‘rishligi va yaxshilarga qo‘shilishi.

2. Gunohlarning hammasidan uzilgan bo‘lmog‘i va barcha toatlarga yuzlangan holatda bo‘lmog‘i.

3. Uning qalbidan dunyo xursandchiliginning hammasi ketmoqligi, o‘z qalbida har doim oxirat g‘amini ko‘rmoqligi.

4. Alloh taolo unga berilgan rizqni o‘z nafsidan forig‘ holatda ko‘rmog‘i va Alloh buyurgan narsalarga mashg‘ul bo‘lish holatini o‘zida ko‘rishligi. Agar yuqoridagi bu alomatlar

topilsa, u odam, shunday odamlardandirki, Alloh taolo ular haqida aytadi:

“Albatta, Alloh taolo tavba qiluvchilarni va o‘zlarini mudom pok tutguvchilarni sevadi”(Baqara, 222).
Va uning uchun odamlarga to‘rt narsa vojib bo‘ladi:

1. Odamlar uni yaxshi ko‘rmoqligi, chunki Alloh taolo uni yaxshi ko‘radi.

2. Uning tavbasi sobit bo‘lishi uchun uni duolarda eslamoqliklari.

3. Uning oldin o‘tgan gunohlariga e’tibor qilmasliklari.

4. U bilan birga o‘tirishlari, birga dars qilmoqliklari, yordam bermoqliklari.
Alloh taolo uni to‘rt narsa bilan ikrom qiladi:

1. Alloh taolo gunohllardan uni chaqirib qo‘yadi, go‘yoki hech ham gunoh qilmagandek.

2. Uni Alloh taolo yaxshi ko‘rib qoladi.

3. Unga shaytonni ega qilib qo‘ymaydi, undan saqlaydi.

4. Dunyodan chiqarib olmasdan oldin qo‘rquvdan omon saqlamog‘i. Chunki Alloh taolo aytdi:

“Albatta: “Parvardigorimiz Allohdir”, deb so‘ngra (yolg‘iz Alloh taologa toat- ibodat qilishda) to‘g‘ri-ustivor bo‘lgan zotlarnnning oldilariga (o‘lim paytida) farishtalar tushib, (derlar): “qo‘rqmanglar va g‘amgin bo‘lmanglar. Sizlarga va’da qilingan jannat xushxabari bilan shodlaninglar!” (Fussilat, 30).

Xolid ibn Ma’don aytdi: “Agar jannatga tavba qilganlar kirsalar, aytarkanlar: Rabbimiz bizga jannatga kirmasdan oldin do‘zaxdan o‘tmoqligimizni va’da bermaganmidi?” Ularga aytiladi: “Sizlar u yerdan o‘chirilgan vaqtda o‘tdingizlar”.
118. Hasan rivoyat qiladi: “Payg‘ambarimiz (s.a.v.) bir xotinni zino qilganligi uchun toshbo‘ron ettirdilar, keyin unga janoza o‘qidilar. Ba’zi sahobalar Payg‘ambarimizdan (s.a.v.) so‘radilar: “Yo Rasululloh, uni toshbo‘ron qildirdingiz va unga janoza ham o‘qidingiz?” Aytdilar: “U tavba qilgan edi. Agar shunga o‘xshagan ishni yetmish marta qilgandayam, Alloh taolo tavbasini qabul qilardi, (ya’ni uning tavbasi haqiqiy edi). Haqiqiy tavba qabul qilinadi. Agar o‘sha katta gunoh bo‘lsa ham”.
119. Payg‘ambarimiz (s.a.v) aytdilar: “Kimki mo‘minni fohisha ish bilan ayblasa, o‘sha odam o‘zi shu ishni qilgan kabidir. Alloh taolo o‘sha ayblovchini shu ishga tushirmay qo‘ymaydi. Kimki mo‘minni bir gunoh bilan ayblasa, u kishining o‘zi shu gunohni qilmasdan va shu bilan uyatga qolmasdan turib bu dunyodan ketmaydi”.
Faqih, Alloh rahmat qilsin, deydi: Albatta mo‘min gunohga tushmoqlikni qasd qilmaydi, unga suyanmaydi ham, chunki Alloh taolo: “Sizlarga kufrni, (Alloh va Payg‘ambarga) itoatsizlikni va isyonni yomon ko‘rsatib qo‘ydi” (Hujurot, 7), deb xabar beryapti. Albatta U mo‘minlarga gunohlarni yomon qilib ko‘rsatdi. Mo‘minlar ularga suyanmaydilar, lekin ular bunga g‘aflat holatida tushib qoladilar. Ular bilan mo‘minni ayblab bo‘lmaydi, agar tavba qilgan bo‘lsa.
120. Ibn Abbos, Alloh undan rozi bo‘lsin, aytadi: “Agar banda tavba qilsa, Alloh uning tavbasini qabul qiladi. Uning amalidagi gunohlaridan yozilgan gunohlarini unuttiradi va uning gunoh qilgan yerini ham unutadi. Osmondagi o‘rnini ham unuttiradi, qiyomat kuni yaratgan maxluqlaridan hech narsa uning zarariga shohidlik bermasligi uchun”.

121. Ali ibn Abu Tolib, Alloh undan rozi bo‘lsin, rivoyat qiladi: Payg‘ambarimiz (s.a.v.)

aytdilar: “Arshning oldida, xalqni yaratmasdan to‘rt ming yil oldin yozilgan bitik bor:
“Men tavba qilgan hamda imon keltirib, yaxshi amallar qilgan, so‘ngra to‘g‘ri yo‘lga yurgan kishilarni mag‘firat etuvchidirman” (Toho, 82).


X BOB. YANA TAVBA HAQIDA
122. Ibn Abbosdan rivoyat: “Payg‘ambar (s.a.v.) tavba eshigini zikr qildilar. Umar ibn Xattob: “Yo Rasululloh, tavba eshigi nima?” deb so‘radi. Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: “Tavba eshigi mag‘ribning orqasidadir, uning ikki tabaqasi tillodan, dur va yoqutdan qoplangan. Eshikning birinchi tabaqasi bilan ikkinchisining orasi tez yurar ulovga mingan kishiga qirq yillik yo‘ldir. Bu eshik Alloh taolo maxluqotlarni yaratgandan beri ochiqdir. Toki quyosh g‘arbdan chiqquncha, Allohning bandalaridan qaysilari tavbai nasux qilsa, uning tavbasi o‘sha eshikdan kiradi”. Maoz ibn Jabal aytdi: “Otam-onam sizga fido bo‘lsin, yo Rasululloh, tavbai nasux qanday bo‘ladi?” Aytdilarki: “Gunohkor o‘zidan

o‘tgan gunohga pushaymon bo‘lmog‘idir. So‘ngra Alloh taologa uzr aytib, bu gunohlarni qaytib qilmaydi. So‘ng quyosh bilan oy bu eshikka botadi, keyin ikki tabaqa qaytib yopiladi. Ikkovining orasida nima bor bo‘lgan bo‘lsa, hammasi yig‘iladi. Go‘yoki ikkovining orasida na bir teshik, na bir yorug‘ bo‘lmagan holatga aylanadi. Shu vaqtdan keyin tavba qabul qilinmaydi. Islomda qilingan yaxshiliklari foyda bermaydi, magar oldin muhsin bo‘lgan bo‘lsa, foyda beradi va bu Alloh kalomida bordir: “Parvardigoringizning ayrim oyatlari keladigan kunda esa ilgari imon keltirmagan yoki imonida yaxshilik kasb qilmagan biron joyiga (endi keltirgan) imoni foyda bermas” (An’om, 158).

Abdulloh ibn Mas’ud, Alloh undan rozi bo‘lsin, aytadi: “Tavbai nasux tavba qilib, keyin bu gunohlarga qaytmaslikdir”. Yana aytadi: “Tavba eshigi ochiqdir. U har kishini qabul qilguvchidir, uch kishidan boshqa:

kufrning boshi shaytonni;

xatolarning boshi Odamning o‘g‘li Qobilni;

payg‘ambarlarni o‘ldirganlarni”.

Aytdilar: “Tavba qilguvchilarning eshigi mag‘rib tomonidan ochiqdir. Orasi qirq yillik yo‘ldir. Ular yopilmaydi, toki quyosh g‘arb tomonidan chiqqunicha”.
123. Abu Hurayradan, Alloh undan rozi bo‘lsin, rivoyat qilindi: Payg‘ambarimiz (s.a.v.) aytdilar: “Tavba havoda muallaq osilib turadi. U kechayu kunduz nido qiladi: “Kim meni qabul qilgan bo‘lsa, u azoblanmaydi”. Bu nido dunyo tugab, quyosh mag‘ribdan chiqqunga qadar davom etaveradi, qachonki quyosh mag‘ribdan chiqsa, u qabul qilinmaydi”.
Bu xabarlarda tavbaga undashlik bor. Bundan ravshanlik shulki, tavba qilsa, undan tavba qabul qilinadi. Alloh taolo mo‘minllarni tavbaga chaqiradi. Aytadiki: “Barchalaringiz Allohga tavba qilinglar, ey mo‘minlar! Shoyadki, najot topsalaringiz” (Nur, 31). Ya’ni, Allohning azobidan najot topishlaringiz uchun va Uning rahmatiga erishmoqlaringiz uchun tavba qilingiz. Alloh bayon qildiki, tavba hamma yaxshiliklarning kalitidir. Albatta, mo‘minlarning najot topishi, uning tavbasidandir. Mo‘minlarga tavba qilmoqliklarini buyuryapti: “Ey imon keltirgan bandalar, Allohga xolis

tavba qilinglar!” Keyin tavbadan so‘ng, ular uchun qanday karomatlar bo‘lishini bayon qildi:

“Shoyadki Parvardigoringiz sizlarning yomonlik – gunohllaringizni o‘chirib”, ya’ni, sizlardan gunohlarni Alloh taolo o‘chiradi va “Ostidan daryolar oqib turadigan jannatga kiritur” (Tahrim, 8). Ya’ni oxiratda sizlarga tagidan suvlar oqib turuvchi va mevali daraxtzorlardan iborat bog‘lar beradi.
124. Payg‘ambarimiz (s.a.v.) aytdilar: “Albatta men Allohdan gunohimni kechirishini so‘rayman va Allohga bir kunda yuz marta tavba qilaman!
125. Boshqa xabarda: “Ey odamlar, Allohga tavba qilinglar! Men bir kecha-kunduzda yuz marta tavba qilaman”, dedilar.
Payg‘ambarning (s.a.v.) oldingi va keyingi gunohlari kechirilgan holda tavba qilsalar-u, gunohi kechirilgani yoki kechirilmagani ma’lum bo‘lmagan kishilar-chi? Ular nechun Alloh taologa har zamon tavba qilmasin! Va tilini qanday qilib doimiy istig‘for bilan mashg‘ul qilmasin”.
Ibn Abbos, Alloh undan rozi bo‘lsin, deydiki: «Alloh kalomida aytdi: “Balki inson oldinda (kelgusi hayotida ham), fisq-fujur qilmoqni xohlaydi” (Qiyomat, 5), ya’ni gunohlarini qilib kelaveradi. Tavbasini kechiktiradi. U yaqinda tavba qilaman, deydi, hattoki yomonlik ustida o‘limini topguncha cho‘zadi, so‘ngra o‘ladi”.
126. Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: “Yaqinda tavba qilaman deb aytuvchi halok bo‘ladi. Mo‘min kishiga to o‘lim kelgunicha, har vaqt Allohga tavba qilmog‘i lozim bo‘ladi. U o‘lim paytida tavba qilguvchi bo‘lsa, Alloh taolo uning tavbasini qabul qilguvchidir. Alloh taolo aytdi:

“U bandalaridan tavba-tazarru’ qabul qiladigan, yomonliklarni afv etadigan va qiladigan ishlaringizni biladigan zotdir” (Sho‘ro, 25).

Ya’ni gunohlaridan o‘tadi, agar tavba qilsalar va qaytsalar. Tavba – gunohlariga qalbi bilan pushaymon bo‘lmog‘i, til bilan istig‘for so‘ramoqligi va gunohlariga hech ham qaytmaslikni ko‘ngliga tugmoqligidir.
127. Abdulloh ibn Mas’ud, Alloh undan rozi bo‘lsin, aytadi: “Kimiki faqat yakka-yagona, ulug‘ Alloh taolodan kechirim so‘rayman, deb uch marta aytsa, uning gunohlari kechiriladi, agar dengizning ko‘piklaricha bo‘lsa ham”.
128. Abu Qaloba aytdi: “Albatta, Alloh taolo iblisni la’natlagan paytda iblis muhlat berishni so‘radi. Alloh unga muhlat berdi. “Sening ulug‘ligingga qasamki, bandangning qalbidan joni chiqqunicha chiqmayman”, dedi. Alloh aytdi: “Ulug‘ligimga qasamki, bandamdan tavbani to‘smayman, toki nafasi chiqqunicha”.
Allohning rahmatini, o‘z bandalariga yumshoqligini ko‘ring! Albatta ularni, gunoh qilganlaridan keyin ham, mo‘minlar deb atadi. Alloh taolo aytdi: “Barchalaringiz Allohga tavba qilingizlar, ey mo‘minlar! Shoyadki najot topsangizlar” (Nur, 31). Tavbadan keyin ularni yaxshi ko‘rdi. Alloh aytdi:

“Albatta, Alloh taolo tavba qiluvchilarni va o‘zlarini mudom pok tutguvchilarni sevadi” (Baqara, 222).

129. Payg‘ambarimizdan (s.a.v.) rivoyat qilinadi: “Gunohiga tavba qilgan kishi go‘yoki gunohi yo‘q kishiga o‘xshaydi”.

Ali ibn Abu Tolibdan rivoyat qilinadi: “Bir kishi: «Men bir gunoh qildim”, deb aytdi. Hazrati Ali: “Allohga tavba qilgin, keyin bu gunohlarga qaytmagin”, dedi. Aytdi: “Men tavba qildim, yana gunoh qildim, yana qaytdim”. Hazrati Ali: “Allohga tavba qil, keyin bu ishni qilmagin”, dedi. Haligi kishi: “Qachongacha, yo Ali?” dedi. Ali aytdi: “To shayton mag‘lub bo‘lgunicha”.
Mujohid aytdi: “Alloh so‘zida:

“Albatta, Alloh tavbalarni qabul qilish, faqat bironta gunohni nodonlik bilan qilib qo‘yib, so‘ngra darhol tavba qilgan kishilar uchundir” (Niso, 17). Aytdi: Nodonlik qasddan qilishlik. Aytdilar: o‘limdan boshqa barcha holat (tavbaga) yaqindir (ya’ni, o‘lim paytidagi tavba qabul qilinmaydi).

130. Payg‘ambarimizdan (s.a.v.) Abu Hurayra rivoyat qiladi: “Agar banda bir gunoh qilsa, keyin aytsaki: “Yo Allohim, men gunoh qildim”, yoki aytsaki, “Men bir gunoh sodir qilib qo‘ydim, meni kechirgin”, deb. Alloh taolo aytadi: “Bandam gunoh qildi, bildiki, uning Parvardigori gunohlarni kechiradi va shu gunoh bilan jazolaydi. Bas, bandamning gunohlarini kechirdim”.
Bu narsalarning hammasi Muhammadning (s.a.v.) hurmatlari uchundir. Oldingi ummatlar gunoh qilsalar, ularga halol narsalar harom qilinardi. Ulardan biri gunoh qilib qo‘ysa, eshigida yoki peshonasida: “Falonchining o‘g‘li falonchi bu gunohni qildi”, deb yozilganini topardi. Alloh taolo bu ummatining zimmasida bu ishni yengil qilib qo‘ydi. Bas, aytdi:
“Kim biron-bir yomon ish qilsa yoki o‘z joniga jabr qilsa, so‘ngra Allohdan mag‘firat so‘rasa, Allohning mag‘firat qiluvchi va mehribon ekanini topar – ko‘rar” (Niso, 110).
Har bir mo‘min-musulmon kishi Alloh taologa kechayu kunduz tavba qilmog‘i lozim bo‘ladi.
Mujohid aytdi: “Kim kechasi bo‘lganda va kunduzi bo‘lganda tavba qilmasa, u zolimlardan bo‘libdi. Banda uchun Alloh taologa hamma vaqt tavba va besh vaqt namozlarida ijtihod qilmog‘i lozim bo‘ladi. Chunki Alloh taolo besh vaqt namozni bandalarining gunohlarini poklaguvchi qildi, katta gunohlardan boshqalarini”.
131. Alqama rivoyat qildi: Abdulloh ibn Mas’ud aytdi: “Bir kishi Payg‘ambarga (s.a.v.) kelib: “Yo Rasulalloh, bog‘da bir xotinga duch keldim, uni quchoqlab, o‘pdim, boshqa ishlarni ham qildim. Faqat jimo’ qilmadim”, dedi. Payg‘ambar (s.a.v.) bir soat jim qoldilar, so‘ngra bu oyat tushdi:
“Kunduzning har ikki tarafida va kechadan bir bo‘lagida namozni to‘kis ado qiling! Albatta, yaxshi amallar yomonlik – gunohlarni ketkazur. Bu quloq tutguvchilar uchun eslatmadir!” (Hud, 114). Ya’ni, kunduzning ikki vaqtida Alloh taolo uchun namoz o‘qing, u bomdod, peshin, asr namozlaridir. Kechaning bir bo‘lagi,

ya’ni shom va xufton namozlarini Alloh taolo uchun o‘qing. “Albatta yaxshi amallar yomonlik – gunohlarni ketkazur”, ya’ni besh vaqt namoz bu oradagi gunohlarga, agar katta gunohlar bo‘lmasa, kafforat bo‘ladi. Ana shular tavba qilguvchilar uchun tavbadir. Payg‘ambarimiz (s.a.v.) u kishini chaqirdilar va bu oyatni o‘qib berdilar. Hazrati Umar, Alloh undan rozi bo‘lsin, so‘radi: “Yo Rasulalloh, bu oyat asosan u uchunmi yoki hamma insonlar uchunmi?” Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: “Odamlarning hammasi uchundir”.

132. Payg‘ambarimiz (s.a.v.) aytdilar: “Har bir kishi uchun ikki farishta qo‘yiladi. Ikkovi u bandaning amallarini yozadi, o‘ng tomon sohibi Amin chap tomon sohibidan ustundir. Agar banda bir yomon ishni qilsa, chap tomon farishtasi undan: “Yozaymi?” deb so‘raydi. O‘ng tomon farishtasi: “Beshta gunoh qilgunicha to‘xtab turgin”, derkan. Vaqtiki beshta gunoh qilsa, chap tomon sohibi: “Yozaymi?” deb so‘raydi, o‘ng tomon

sohibi: “Bitta yaxshilik qilgunicha to‘xtab turgin”, deydi. Vaqtiki bitta yaxshilik qilsa, o‘ng tomon sohibi aytadi: “Albatta, bizga xabar keldiki, bitta yaxshilikka o‘nta yaxshilik yoziladi, kelgin, beshtasini beshta yaxshilik bilan o‘chiramiz va qolgan beshta yaxshiligini yaxshiliklariga qo‘shib yozamiz”. Shu paytda shayton qichqirib aytadi: “Qachon Odam farzandiga yetaman”.

133. Abu Hurayra, Alloh undan rozi bo‘lsin, aytadi: “Bir kecha xufton namozini o‘qiganimdan keyin Payg‘ambar (s.a.v.) oldilaridan chiqdim. Bir payt yo‘l ustida turgan, yuzini o‘ragan bir xotinni ko‘rdim. Aytdi: “Ey Abu Hurayra, men katta gunoh qildim, men tavba qilsam bo‘ladimi?” “Nima gunoh qilding?”, deb so‘radim. “Men zino qildim va zinodan bo‘lgan bolani o‘ldirdim”. Unga: “Halok bo‘libsan, halok qilibsan! Allohga qasamki, senga tavba yo‘q”, dedim. “U qattiq qichqirib, hushidan ketdi, men ketdim. Keyin o‘zimga o‘zim aytdimki, Rasululloh (s.a.v.) oramizda tursalar-u, men fatvo beraymi? Tongni ottirib ertalab Rasulallohning (s.a.v.) oldilariga kirdim. “Yo Rasulalloh, bir xotin mendan kecha falon-falon fatvoni so‘radi, men shunday-shunday, deb fatvo berdim”. Payg‘ambar (s.a.v) aytdilar: “Bizlar Allohnikimiz, albatta, Allohga qaytguvchimiz, sen, Allohga qasamki, ey Abu Hurayra, halok bo‘libsan va halok qilibsan!
“Ular Alloh bilan birga boshqa biron ilohga iltijo qilmaslar va Alloh (o‘ldirishin harom qilgan) biron jonni nohaq o‘ldirmaslar hamda zino qilmaslar...” oyatidan to:

“Alloh ularning yomonlik-gunohlarini yaxshilik-savoblariga aylantirib qo‘yur. Alloh mag‘firatli, mehribon bo‘lgan zotdir” (Furqon, 68, 70) oyatigacha nozil bo‘lganda sen qaerda eding”.

So‘ngra Payg‘ambarning (s.a.v.) oldilaridan chiqdim, men Madina ko‘chalarida yugurar va kecha mendan fatvo so‘ragan ayolni menga kim dalolat qiladi, deb so‘rar edim. Bolalar, Abu Hurayra jinni bo‘libdi, derdilar. Keyin kechasi o‘sha xotinni oldingi joyida uchratdim. Va Payg‘ambarning (s.a.v.) aytganlarini unga bildirdim. Va unga tavba borligini aytdim. Xursandchiligidan qichqirib yubordi va: “Mening bir bog‘im bor, o‘shani qilgan gunohim uchun kafforat etib, kambag‘allarga sadaqa qildim”, deb aytdi”.
Alloh kalomida zikr qilindi:

“Magar kim tavba qilsa va imon keltirib solih amallar qilsa, bas, Alloh ana o‘shalarning yomonlik – gunohlarini yaxshilik – savoblarga aylantirib qo‘yur” (Furqon, 70).

Ba’zilar aytadilar: “Albatta, banda gunohlaridan tavba qilsa, o‘tgan gunoh amallarining hammasi yaxshiliklarga aylanadi”.
Shuningdek, Ibn Mas’ud, Alloh undan rozi bo‘lsin, aytadi: “Inson qiyomat kunida kitobiga qaraydi, avval gunohlarini ko‘radi, oxirida yaxshiliklarini. Keyin birinchi kitobga qarasa, uning hammasida yaxshiliklarini ko‘radi”.
Abu Zarr G‘iforiy Payg‘ambardan (s.a.v.) qilgan rivoyatda ham shunga o‘xshashdir – Alloh kalomida: “O‘shalarning yomonlik – gunohlarini yaxshilik – savoblarga aylantirib qo‘yur”, deydi. Uning ma’nosida aytiladi: Yomon amaldan solih amallarga aylanadi. Yomon amallar o‘rnini yaxshilik amallari egallashi uchun Alloh taolo muvofiq qilib qo‘yadi.
Nechukkim, Alloh taolo aytdi:

“O‘shalarning yomonlik – gunohlarini yaxshilik –savoblariga aylantirib qo‘yur. Alloh kechirguvchi, rahmli zotdir” (Furqon, 70), ya’ni tavbasidan oldingi qilganlarini kechirguvchi, tavbadan keyin ularga rahm qilguvchi zotdir.

Biling, ey birodar, kufrdan ulug‘roq gunoh yo‘q. Alloh taolo aytdi:

“(Ey, Muhammad!) Kofir bo‘lgan kimsalarga aytingki, agar (kufrlaridan)