Al-faqih abu lays as-samarqandiy

"Ey mo‘minlar, kasb qilib topgan narsalaringizning halol-pokizalaridan va Biz sizlar uchun yerdan chiqargan narsalardan infoq qilingizlar" (Baqara, 267).
544. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytadilar: "Hech kim peshona teri bilan topib yegan taomidan yaxshiroq taom yemaydi. Allohning payg‘ambari Dovud o‘zi mehnat qilib, topib yer edi. Alloh pokdir va pok narsani qabul qiladi. Alloh taolo payg‘ambarlarga buyurgan narsalarni mo‘minlarga ham buyurdi. Aytdiki:

"Ey payg‘ambarlar, halol-pok taomlardan yenglar" (Mo‘minlar, 51);
"Ey mo‘minlar, sizlarga rizq qilib berganimiz pokiza narsalardan yenglar" (Baqara, 172)". Keyin Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam quyidagilarni zikr qildilar: "Bir kishi uzoq safar qilib, sochlari to‘zg‘igan, yuzlariga g‘ubor qo‘ngan holda: "Ey Rabbim, ey Rabbim", deb, osmonga qo‘lini ko‘taradi, holbuki, uning taomi harom, sharbati harom, kiyimi harom, uyqusi harom, yurishi harom, kelishi harom, endi qanaqasiga uning duosi ijobat qilinsin. Bir zamonlar keladiki, kishi olgan narsasi haloldanmi, haromdanmi, parvo qilmaydi".
"Alloh taolo pokdir", degan so‘zlaridan murod Alloh barcha kamchiliklardan, ayb va nuqsonlardan pok zot ekanidir. Agar banda pok, deyilsa, uning razil xulqlardan va yomon amallardan xoli ekani tushuniladi. Agar amallar pok, deyilsa, yaxshi molning haloli tushuniladi.
Xullas, hadisning ma’nosi – Alloh bilguvchiroq – U zot ayblardan pok zotdir. Aybli narsalarni qilmaydi, Unga yaqinlashish Unga loyiq bo‘lgan amallar bilangina mumkin. Kalomida aytadi: "Suygan narsalaringizdan infoq-ehson qilib bermaguningizcha hargiz yaxshilikka (jannatga) yetmagaysiz" (Oli Imron, 92).
"Uzoq safarda yuzlariga g‘ubor qo‘ngan, sochlari to‘zg‘igan holda", deganda Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam hajga ketayotgan kishini nazarda tutdilar. Unday kishi safarda sochlari to‘ziydi, ust-boshiga tuproq-chang o‘tiradi, qiyinchilik, ochlik, chanqoqlik va bedorlik bilan Allohning baytiga yetadi, uni tavof qilib, shu holatida Allohga duo etadi. Duosining ijobatini va hajining qabulini umid qiladi. Ammo duosi ijobat qilinmaydi, haromdan sarflagan nafaqa-ehsoni qabul bo‘lmaydi. Kim haromdan sadaqa bersa, uni halol va yaxshi deb sanasa, savobdan umid qilsa, Alloh taolaga kufr keltiribdi. Bu haqda sadaqa bobida zikr qilindi.
545. Abu Rofe’ aytadilar: "Oyoqqa taqiladigan kumush halqani Abu Bakr Siddiqqa (r.a.) sotdim. Abu Bakr Siddiq (r.a.) halqani torozining bir pallasiga va pullarni ikkinchisiga qo‘ydilar. Halqa puldan ozgina og‘ir keldi. Keyin uni kesib tenglashtirmoqchi bo‘lib qaychini oldilar. Men: "Ey Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning xalifasi, ortiqchasi sizga", dedim. "Yo‘q, – dedilar u zot. – Payg‘ambardan sollallohu alayhi vasallam: "Ziyoda qiluvchi ham, ziyoda qilishni so‘ragan ham do‘zaxda", deganlarini eshitganman".
546. Abu Said Xudriy, Uboda ibn Somit, Abu Hurayra va boshqalar Nabiy sollallohu alayhi vasallamdan rivoyat qilishgan. U zot sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Kumush tengi kumush bilan, ortiqchasi sudxo‘rlikdir. Bug‘doyning tengi bug‘doy bilan, ortiqchasi sudxo‘rlikdir". Keyin donni, xurmoni va tuzni ham zikr qildilar. So‘ng aytdilar: "Kim ziyoda qilsa yoki ziyoda qilishni so‘rasa, ribo qilibdi".

Ibn Mas’ud (r.a.) aytadilar: "Biz riboga tushib qolishdan qo‘rqib, halolning o‘ndan to‘qqiz qismini tark qilardik".

Umar ibn Xattob (r.a.) aytadilar: "Qaysi shaharda zino va sudxo‘rlik tarqalgan bo‘lsa, u shahar xarob bo‘ladi".
Salaf olimlarimizdan Abu Hanifa, Sufyoni Savriy, Fuzayl ibn Iyoz, Dovud Toiy, Shofi’iy va boshqalar aytadilar: "Imon, namoz, zakot, haj, ro‘za, g‘usl, jinobat va tahorat ilmlaridan keyin sotish, olish, nikoh, taloq, hayz, kasb va boshqa ilmlarni o‘rganish shariatda farzdir".
547. Payg‘ambarning sollallohu alayhi vasallam: "Ilmni talab qilish har bir muslim va muslimaga farz", degan so‘zlariga ko‘ra, har bir farz bo‘lgan amalni yoki shariat ilmini talab qilish farzdir".
Ali ibn Abu Tolibdan (r.a.) rivoyat qilinadi.U zot aytdilar: "Kim din ilmini o‘rganmasdan oldin savdogarlik qilsa, u riboga tushibdi, riboga tushibdi, riboga tushibdi", ya’ni, unga cho‘kib ketibdi.
Umar ibn Xattob (r.a.) aytganlar: "Bozorlarimizda din ilmini o‘rganmagan, torozida mukammal o‘lchamaydigan kishilar oldi-sotdi qilmasin".
Abdurahmon ibn Sobit aytadilar: "Qavm to‘rt narsani halol sanasa, uning halok bo‘lishiga izn beriladi: Torozidan urishni; o‘lchovdan kamaytirishni; zinoni oshkora qilishni; riboni yeyishni. Zinoni oshkor qilsalar, ularga vabo yetadi, torozidan urib, o‘lchovdan kamaytirsalar, yomg‘irdan mahrum bo‘ladilar. Agar ribo yesalar, ularga qilich yalang‘ochlanadi".
Ubayd Muhoribiy aytadilar: "Men Ali ibn Tolib (r.a.) orqalaridan bozorda yurardim. U kishida qamchi bor edi. Agar o‘lchovni barobar qilmagan kishini ko‘rsalar, qamchi bilan urardilar va, o‘lchovni to‘g‘ri qil, der edilar".
Ibn Abbos (r.a.) aytadilar: "Ey ajamlar jamoasi, sizlar ikki narsaga mutasaddi qilindinglar, bu ikkalasi bilan sizlardan oldingi o‘tganlar halok bo‘lishgan edi. Ular – o‘lchov va tarozi".
548. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Odamlarga bir zamon keladiki, u vaqtda hech kim ribo yemasdan qolmaydi". "Ey Allohning elchisi, hamma ribo yeydimi?" deb so‘rashdi. "Undan yemaganga changi yetadi", ya’ni, gunohidan yetadi, dedilar. Chunki yoki riboga yordam bergan bo‘ladi, yo ko‘radi, yo yozadi, yoki bu ishiga rozi bo‘ladi yoki uning hadyasini qabul qiladi, yoki dasturxonidan yeydi, xullas, gunohdan nasibasini oladi.
Abu Bakr Siddiq (r.a.) aytganlaridek: "Ziyoda qiluvchi va ziyoda qilishni so‘rovchi do‘zaxdadir".

549. Abu Hurayra (r.a.) rivoyat qiladilar. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Odamlarga bir zamon keladi, hech kim ribo yemasdan qolmaydi, undan yemasa, g‘ubori yetadi".

Bunday deganlari riboning ko‘payishiga, qarzlar va oldi-sotdilarda har xil hiylalar va shubhalar zohir bo‘lishiga, odamlarning mollari sudxo‘rlik, shubha va haromlar bilan aralashib ketishiga, hatto, mollar orasini farqlash mumkin bo‘lmay qolishiga, odamlar o‘zlari bilmagan holda yeyishlariga va uning zarari hammaga yetishiga dalolatdir. Holbuki, ular o‘rtaga tushmagan, shohidlik qilmagan, uni yozmagan yoki sudxo‘r bilan muomalada bo‘lmagan.
Savdogar tijorat qilish uchun zarur bo‘lgan miqdordagi ilmni olishi lozim, sudxo‘rlik bilan yemaslik, halol va harom orasini ajratish, moliga haromni aralashtirmaslik, harom moldan yemaslik, to‘g‘rilik va yolg‘onchilikni bilib olish, sunnat va bid’atni farq qilish, kufr va imonni ajratish uchun, albatta, ilm olish zarur bo‘ladi.
550. Hasan (r.a.) rivoyat qilgan mashhur hadis ham shu xususdadir: "Men Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamdan bir necha marta: "Shubhali narsani tark qilib, shubhasizini oling. Chunki to‘g‘rilik va ishonch xotirjamlikdir, shak va yolg‘onchilik gumondir", deganlarni eshitib yod olganman".
Torozi va o‘lchovda diqqatli bo‘lmoq lozim. Chunki Alloh taolo torozi va o‘lchov ishi haqida qattiq so‘z aytdi va shiddatli azobni va’da qildi.
"Urib qoluvchi kimsalarga vayl bo‘lgay", ya’ni, qattiq azob. Aytilishicha, jahannamda vayl degan vodiy bor, u joy o‘lchov va torozidan urib qoluvchilar uchundir. "Ular odamlardan (biron narsani) o‘lchab olgan vaqtlarida to‘la qilib oladigan", ya’ni, o‘z haqlarini to‘la qilib oladigan, "boshqalarga o‘lchab yoki tortib bergan vaqtlarida esa, kam qilib beradigan kimsalardir". Keyin Alloh taolo aytdi: "Ular o‘zlarining ulug‘ bir kunda barcha odamlar butun olamlar Parvardigori huzurida tik turib (hisob-kitob beradigan qiyomat) kunida qayta tiriluvchi ekanliklarini o‘ylamaydilarmi?" (Mutaffifun, 1-5).
551. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam Madinaga keldilar. Madina ahli o‘lchov ishida yomon odamlar edi. Ularda ikki xil torozi bo‘lib, sotib olmoqchi bo‘lsalar, oshig‘i bilan tortadiganini qo‘llardilar, sotmoqchi bo‘lsalar, kamaytirib tortadiganini ishlatar edilar. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam shunda: "Sizlarga qilayotgan ishlaringiz sabab vayl bo‘lsin", dedilar. So‘ng Alloh taolo bu oyatlarni Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam kelishlari barakotidan odamlar adolatli va insofli bo‘lishlari, bu bilan olamni obod qilish uchun nozil etdi, odamlarni haqqa va to‘g‘rilikka buyurdi.
"Ular qayta tiriluvchi ekanliklarini o‘ylamaydilarmi?" deb aytyapti Alloh taolo. Ya’ni, ular qiyomat kunida qayta tirilishlariga ishonishmaydimi? Ular har zarra uchun hisob beradilar, qilgan har bir amallariga mukofotlanadilar va odamlardan urib qolgan har bir narsalari uchun azoblanadilar. Hisob-kitob kunida mol, dinoru dirham bo‘lmaydi, e’tibor beringiz, ey odam farzandlari, Alloh taolo u kunni "ulug‘ kun" deb nomladi. U kunda "barcha odamlar butun olamlar Parvardigori huzurida tik turadi", ya’ni, Alloh qudrati oldida to‘xtaydilar va ulardan ozu ko‘p hammasi so‘raydi, kitobidan nima amal qilganlarini o‘qiydi. Alloh taolo aytganidek:
"So‘ng (har bir kishining) nomai a’moli o‘rtaga qo‘yilur, bas, gunohkorlarning unda (bitilgan) narsalardan dahshatga tushib: "Bizlarga halokat bo‘lgay, bu qandoq kitobki, na kichik va na katta (gunohni) qoldirmay, barchasini hisoblab-

bitib qo‘yibdi", deyishlarini ko‘rasiz. Ular qilib o‘tgan barcha amallarini hoziru nozir holda topurlar, Parvardigoringiz hech kimga zulm qilmas" (Kahf, 49). Dunyoda odamlarning haqlariga adolat etgan kishilarga naqadar yaxshi. Odamlarning haqlariga adolat qilmagan kimsalarga vayl bo‘lsin.
552. Umar ibn Xattobdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Adolat Allohning yerdagi torozisi, kim uni ushlasa, u uni jannatga yetaklaydi, kim tashlasa, u uni do‘zaxga haydaydi".
Bilingizki, adolat podshohdan xalqiga bo‘ladi va xalqniki o‘zaro bo‘ladi. Sizlarga alamli azobdan najot topmoqlaringiz uchun adolat qilishingiz vojibdir


Ribo yeyish bobi hadislari
540-hadis. Zaif. Ahmad, Ibn Mojja rivoyat qilgan.

541-hadis. Sahih. Ahmad, Nasoiy rivoyat qilgan.

542-hadis. Sahih. Buxoriy, Ahmad rivoyat qilgan.

543-hadis. Zaif. Ahmad, Bayhaqiy rivoyat qilgan.

544-hadis. Sahih. Buxoriy, Muslim, Nasoiylar rivoyat qilishgan.

545-hadis. Suyutiy rivoyat qilgan. “Kaboir”ga qarang.

546-hadis. Sahih. Buxoriy, Muslim rivoyat qilgan.

547-hadis. Sahih. “Sahihul jome’”ga qarang.

548-hadis. Zaif. Ahmad, Abu Dovud rivoyat qilgan.

549-hadis. Zaif. Ahmad, Abu Dovud rivoyat qilgan.

550-hadis. Sahih. Ahmad, Nasoiy, Termiziy rivoyat qilgan.

551-hadis. Hasan. Ibn Mojja, Ibn Hibbon rivoyat qilgan.

552-hadis. Sanadi noma’lum rivoyat.


QIRQ YETTINCHI BOB

GUNOHLAR HAQIDAGI RIVOYATLAR
553. Jobir ibn Abdulloh (r.a.) aytadilar: Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning bunday deganlarini eshitdim: "Alloh taolo Musoga (a.s.) bergan sahifalar ichida o‘nta bob bo‘lib, birinchi sahifada yozilgan kalima bu edi: "Ey Muso, Menga hech shirk keltirma. Mening mushriklar yuzi o‘tda yonishi haqidagi so‘zim haqdir. Menga shukr qil, ota-onangga shukr qil, shunda seni halokatdan saqlayman va umringni ziyoda qilaman, yaxshi hayotda yashattiraman va yanada yaxshirog‘iga burib qo‘yaman. Men o‘ldirishni harom qilgan jonni o‘ldirma, Men uni harom qildim. Mabodo, bu ishni qilsang, yer senga kengligi bilan ham torlik, osmon shuncha kattaligi bilan ham tanglik qiladi, g‘azabim bilan do‘zaxga tushib qolasan. Mening ismim bilan yolg‘on va gunohkor holatda qasam ichma. Chunki kim Meni poklamasa, ismlarimni ulug‘ tutmasa, uni ham poklamayman. Odamlarga Men bergan narsalarga hasad qilma. Chunki hasadchi Mening ne’matlarimning dushmani, qazoimni rad etuvchi, Men taqsim qilib bergan narsaga g‘azablanuvchidir. Kim shunday qilsa, u Mendan emas, Men undan emasman. Qulog‘ing

ma’nosiga yetmagan, aqling anglay olmagan, qalbing bog‘lanmagan narsalarga guvohlik berma. Men qiyomat kuni guvohlarni bergan guvohliklari to‘g‘rimi yoki yo‘qmi, qattiq so‘roq qilaman. O‘g‘rilik qilma, qo‘shnining xotini bilan zino qilma. Agar qilsang, sendan yuzimni va osmon eshiklarini berkitaman (ya’ni, duolarni qabul qilmayman), o‘zing yaxshi ko‘rgan narsalarni odamlarga ham yaxshi ko‘r. Mendan boshqaga atab qurbonlik so‘yma, faqat Mening nomimni atab so‘yilgan qurbonliklarni qabul qilaman. Agar u Mening yo‘limda xolis bo‘lgan bo‘lsa, shanba kuni men uchun hamma narsadan ajral va uyingdagi hamma ahllaringdan uzoq bo‘l".

553a. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytadilar: "Alloh taolo Musoga (a.s.) shanba kunini va bizlarga jumani bayram qilib berdi".
554. Muhammad ibn Ka’b Quzariy aytadilar: Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam minbarga chiqdilar, so‘ngra o‘ng kaftlarini ushladilar va: "Alloh taolo ahli jannatlarning kitobini ism va nasablari bilan yozdi. Undan ziyoda ham bo‘lmaydi, kamaymaydi ham", dedilar. Keyin chap kaftlarini ushlab, aytdilar: "Alloh taolo boshqa kitobda do‘zax ahllarining ism va nasablari bilan yozdi, ulardan ziyoda ham bo‘lmaydi, kamaymaydi ham. Saodat ahli bo‘lgan ba’zi kishilar baxtsizlarning amallarini qiladi, hatto ularni ham o‘shalardan deb o‘ylashadi, balki ular o‘limlari oldidan tuyaning o‘kirishicha vaqt bo‘lsa ham, baxtlilarning amalini qilishadi, so‘ngra Alloh taolo taqdiri azaliysi bilan ularni baxtsizlikdan saodatmandlikka o‘tkazib qo‘yadi. Badbaxtlar ahli saodatlar amalini qiladilar, hatto o‘lim topadilr. Tuyaning o‘kirishicha bo‘lsa ham (yomon amal qiladilar). Bas, saodatli Alloh taoloning qazosi ila saodatlidir, badbaxt Alloh taoloning qazosi ila baxtsizdir, amallar xotimasiga ko‘ra baholanadi".
555. Fuzola ibn Ubayddan rivoyat qilinadi. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam hajjatul vado’da aytdilar: "Sizlarga mo‘min, muslim, mujohid va muhojir kimligining xabarini beraymi? Odamlarning jonlari va mollari undan salomat bo‘lgan kishi – mo‘min; odamlar uning tilidan, qo‘lidan salomat bo‘lgan kishi – muslim; Alloh taologa itoatda o‘z nafsi

bilan jihod qilgan kishi – mujohid; gunoh va xatolarni tark qilgan kishi – muhojir".

Abu Dardo aytadilar: (r.a.) "Allohga Uni ko‘rib turgandek ibodat qilinglar va o‘zlaringizni o‘liklardan sananglar. Bilinglarki, sizlarni ozgina narsa boy qilishi ko‘p narsalarni yaxshi ko‘rib, unga yugurishdan yaxshiroqdir. Bilinglarki, yaxshilik eskirmaydi, gunoh unutilmaydi".
556. Ibn Umar (r.a.) Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamdan rivoyat qiladilar. U zot aytdilarki: "Yaxshilik eskirmaydi, gunoh unutilmaydi. Hukm qiluvchi foniy bo‘lmaydi. Xohlaganingdek bo‘l, qanday dinlansang, shunday hukm qilinasan".
Faqih (r.a.) aytadilar: "Qanday dinlansang, shunday hukm qilinasan", degan so‘zlarining ma’nosi agar yaxshi amal qilsang, yaxshilik savobini olasan, agar yomon amal qilsang, qiyomat kuni yomonlik bilan "mukofotlanasan", deganidir.
Alloh taoloning so‘zi:

"Agar chiroyli amal qilsangizlar, o‘zlaringizga yaxshilik qilgan bo‘lasizlar, agar yomon, gunoh amal qilsangizlar ham, o‘zlaringiz uchundir" (Al-Isro, 7). Ya’ni, Alloh taolo hech kimga zulm qilmaydi va yaxshiliklarining savoblaridan hech narsani kamaytirmaydi, gunohlariga hech narsani ziyoda qilmaydi, gunohsiz azoblamaydi.
Alloh taolo to‘g‘ri yo‘lni bayon qildi va Rasuli karimni ummatiga nasihat qiluvchi o‘laroq yubordi, u zot sollallohu alayhi vasallam jannat va do‘zax yo‘lini bayon etdilar.
557. Abu Hurayra (r.a.) Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamdan rivoyat qiladilar. U zot sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Men bilan sizlarning misollaringiz bir olov yoqqan kishiga o‘xshaydiki, u olovga kapalaklar kelib, o‘zini uradi. Men sizlarni o‘tga tushmoqlaringizdan qaytaraman", ya’ni, gunohlardan qaytaraman, chunki gunohlar kishini do‘zaxga olib boradi.

Aytilishicha, Odamning (a.s.) tavbasi besh xislat tufayli qabul qilingan, shaytoni la’inning tavbasi besh xislatga ko‘ra rad etilgan. Odam (a.s.) gunohiga iqror bo‘ldilar va pushaymon qildilar, nafsini malomat etdilar, tavbaga shoshildilar va Allohning

rahmatidan noumid bo‘lmadilar. Iblis, Alloh uni la’natlasin, gunohiga iqror bo‘lmadi, pushaymon qilmadi, o‘zini malomat etmadi, tavba qilishga shoshilmadi va Allohning rahmatidan noumid bo‘ldi. Kimning holati Odam alayhissalomnikidek bo‘lsa, uning tavbasi qabul qilinadi. Kimning holati iblisnikiga o‘xshasa, tavbasi qabul bo‘lmaydi.
Ibrohim Adham (r.a.) aytadilar: "Alloh taologa itoat qilib do‘zaxga kirmog‘im Alloh taologa gunoh qilib, jannatga kirishimdan yaxshiroqdir". Bunday deganlarining ma’nosi: Agar jannatga kirsa, gunohlari uchun Alloh taolodan hayo qiladi va jannat unga ko‘ngilsiz bo‘ladi. Agar Allohga itoat qilib do‘zaxga kirsa, hijolat bo‘lmaydi va undan chiqishiga ehtimoli bo‘ladi.
Molik ibn Dinor (r.a.) aytadilar: "Qattiq sovuqda bir yigitning oldidan o‘tdim. Ismi Utba edi, kiyimlari eski, turib nimalarnidir fikr qilarkan, undan ter oqardi. Unga: "Nega bu yerda turibsan?" dedim. Aytdi: "Ey ustoz, bu yerda Allohga gunoh qilgan edim". Ya’ni, u gunohlarini o‘ylar va Allohdan uyalganidan terlar edi.
Makhul Shomiy aytadilar: "Kim tushagida yotib, o‘sha kuni qilgan ishlarini fikr etsa, yaxshilik qilgan bo‘lsa, Allohga hamd aytib, gunoh ish qilgan bo‘lsa, Allohdan mag‘firat so‘rasa, yaxshi ish qilibdi. Agar bunday qilmasa, u sarf etib hisob qilmagan, hatto kasod bo‘lgan savdogarga o‘xshaydi".
Aytilishicha, Alloh taolo kitoblarining ba’zisida deydiki: "Ey bandam, Men podshohman, azaliyman, senga buyurgan narsamga itoat qil va qaytargan narsamdan qayt, hayot beraman, o‘lmaysan, ey bandam, Men biron narsaga bo‘l desam, bo‘ladi".
Muhammad ibn Muhayriz aytadilar: "Agar o‘zing yaxshi ko‘rganingga yomonlik qilmaslikni uddalasang, qilma". "Birov o‘zi yaxshi ko‘rgan kishisiga yomonlik qiladimi?" deyishdi unga. "Nafsing o‘zingga nafslarning yaxshirog‘idir, azizrog‘idir. Agar gunoh qilsang, unga yomonlik qilgan bo‘lasan", dedilar.
Bir hakim zotga: "Menga nasihat qiling", dedi bir kishi. "Rabbinga jafo qilma, xalqqa jafo qilma, nafsingga jafo qilma. Rabbinga jafo qilmog‘ing Uning xizmatini tashlab, maxluqlarning xizmatiga kirishingdir. Xalqga jafo qilmog‘ing ularni odamlar orasida yomonlik bilan zikr qilishingdir. Nafsinga jafo qilmog‘ing Allohning farzlariga dangasalik qilishingdir", dedi hakim zot.
Hasan Basriy aytadilar: "Bir gunoh qilgan edim, o‘shanga qirq yildan beri yig‘layman". "U qanday gunoh, Allohning bandasi?" deb so‘rashdi. "Meni bir birodarim ziyorat qilgani keldi. Unga baliq sotib oldim, undan yedi, so‘ng qo‘shnimning devoriga borib, bir bo‘lak kesak oldim va u bilan qo‘limni artdim", dedilar.

558. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytadilar: "Allohning nazdidagi ulug‘ gunoh odamlar nazdida kichik bo‘lganidir. Alloh nazdidagi kichik gunoh odamlar nazdidi katta bo‘lgandir".

Faqih aytadilar: Gunohkor gunohini katta deb bilsa, qo‘rqsa, u gunoh Alloh nazdida

kichrayadi va uni kechiradi. Ammo gunohkor gunohini kichik sanasa, Alloh taolo nazdida u katta gunohga aylanadi. Chunki kichik gunohlar davom ettirish bilan kattaradi.

Shuningdek, sahobalardan (r.a.) ham rivoyat qilinadiki: "Davomiylik bilan gunoh kichraymaydi, istig‘for so‘rashlik bilan katta bo‘lmaydi".
Avvom ibn Havshabdan rivoyat qilinadi: "Gunohdan keyingi to‘rt narsa o‘sha gunohning o‘zidan-da yomondir: Uni kichkina sanash, g‘ururlanish, gunoh bilan xursand bo‘lish va davomiylik".
Faqih (r.a.) aytadilar:

"Kim chiroyli amal qilsa, unga o‘n barobar qilib (qaytarilur). Kim biron yomon ish qilsa, faqat o‘shaning barobarida jazolanur va ularga zulm qilinmas" - (An’om, 160), degan oyat sizlarni aldab qo‘ymasin. Bu yerda qiyomat kuni yaxshilik bilan kelish shart qilinmoqda. Amal qilish oson, lekin uni qiyomat kuniga olib kelish og‘irdir. Agar yomonlik bitta bo‘lsa ham, unda o‘nta ayb bor.

1. Agar banda biron gunoh qilsa, Allohni g‘azablantiradi. U zot hamisha uning ustida qodir zotdir.

2. Alloh taologa yomon narsaga yaqin bo‘ladi, u ham bo‘lsa, o‘zining dushmani shaytondir.

3. U yaxshi joylardan uzoqlashadi. U jannatdir.

4. Yomon joylarga yaqinlashadi. U do‘zaxdir.

5. O‘zi yaxshi ko‘rgan narsaga zulm qiladi. U nafsidir.

6. Nafsini iflos qiladi. Uni Alloh pok holda yaratgan edi.

7. Sheriklariga aziyat beradi. Ular o‘ng va chap yelkadagi farishtalardir.

8. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamni qabrlarida xafa qiladi.

9. Nafsiga qarshi yerni, kunduz va kechani guvoh qiladi va bu bilan ularga ozor beradi.

10. Odamlar va boshqa barcha maxluqotlarga xiyonat qilgan bo‘ladi.
Odamlarga uning xiyonati shuki, u bironta kishiga guvohlik bersa, gunohi tufayli uning guvohligi qabul qilinmaydi va natijada bir do‘stining haqqini botil qiladi. Butun maxluqotlarga xiyonati esa, u gunohi bilan yomg‘irni kamaytiradi. Bu ishi butun borliqqa xiyonatdir. Sen gunoh qilishdan saqlan, zero gunohda shuncha ayblar mavjud, qolaversa, o‘zingning nafsingga zulmdir.
Aytiladiki, baxillarning baxili o‘zining baxtli bo‘lishiga baxillik qilgan kishidir va zulmlarning kattasi Alloh taologa gunoh qilish bilan kishining o‘z nafsiga zulm qilishdir. Chunki kim gunoh qilsa, o‘z nafsini halok etgan bo‘ladi.
Hakimlarning ba’zilari aytadilar: "Gunohdan saqlaninglar, chunki gunoh shumlikdir, uning shumligi manjaniqning 1 toshiga aylanadi. So‘ngra uni itoat devoriga otadi va devorni sindiradi. Keyin havoyi nafs shamoli kirib, ma’rifat chirog‘ini o‘chiradi".
Ba’zi hakimlarga: "Bizlar ilmni eshitamiz, lekin undan foydalana olmaymiz", deyishdi. Aytdilar: "Besh xislat tufayli shunday bo‘ladi:

1. Alloh sizlarga ne’mat berdi, unga shukr qilmaysizlar.

2. Agar gunoh qilsangizlar, istig‘for so‘ramaysizlar.

3. Ilmdan bilgan narsalaringizga amal qilmaysizlar.

4. Yaxshilarga qo‘shilasizlar, lekin ularga ergashmaysizlar.

5. O‘liklarni ko‘masizlar, ammo undan ibrat olmaysizlar".

559. Faqih (Alloh u zotni rahmat qilsin) aytadilar: Otamning bunday deganlarini eshitdim: "Har kuni osmondan beshta maloika tushadi. Bittasi Makkaga, ikkinchisi Madinaga, uchinchisi Baytul Maqdisga, to‘rtinchisi musulmonlarning qabrlariga, beshinchisi musulmonlarning bozorlariga tushadi.
Makkaga tushgan maloika, ogoh bo‘linglar, kim Allohning farzlarini tark etsa, Alloh taoloning rahmatidan chiqadi, deb nido qiladi. Madinada tushgani aytadiki, ogoh bo‘linglar, kim Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning sunnatlarini tashlasa, u zotning shafoatidan mahrum bo‘ladi. Baytul Maqdisga tushgani nido qiladiki, ogoh bo‘linglar, kim haromdan mol kasb qilsa, boshqa amallarini qabul qilmaydi. Qabristonga tushgan, ey qabr egalari, nimaga havas qilasizlar va nimaga pushaymon yeysizlar, deb nido

qilganida, o‘tkazib yuborgan umrimizga pushaymon yeymiz, Allohning kalomini o‘qiyotgan, ilmlarda muzokaralar qilayotgan, Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamga salovotlar aytayotgan va gunohlari uchun istig‘for so‘rayotgan odamlarga xursand bo‘lamiz, biz esa, ulardan hech qaysisiga qodir emasmiz, deb aytishadi. Bozorlarga tushadigani nido qiladiki, ey odamlar, shoshmanglar, shoshmanglar, Allohning qudrati va o‘ch olishi bor, kim Allohning qudrati va o‘ch olishidan qo‘rqsa, o‘zining jarohatiga da’vo topsin, toki gunohlariga tavba qilguncha, sizlarni ko‘p uyg‘otdik, uyg‘onmadinglar va ko‘p qo‘rqitdik, qo‘rqmadinglar, agar Allohdan qo‘rquvchi odamlar va emizikli bolalar bo‘lmaganida, hayvonlar o‘tlab yurmaganida, ruku’ qilib turgan chollar bo‘lmaganida sizlarga azob tashlanardi".

560. Oyisha onamizdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Payg‘ambar alayhissalom: "Ey Oyisha, gunohlarni kichik ko‘rishdan saqlan, chunki uning ham Alloh tarafidan bir so‘rovchisi bor", dedilar.
Aytadilarki, kichkina gunohlarning misoli kishi yiqqan mayda o‘tinlarga o‘xshaydi. So‘ngra u kishi o‘t yoqadi.
Yana aytiladiki, Tavrotda, kim yaxshilikni eksa, salomatlikni o‘rib oladi, deb, Injilda, kim yomonlikni eksa, pushaymonni o‘rib oladi, deb yozilgan. Bu so‘z Qur’onda: