Al-bukhariy university

XOJA MUHAMMAD BAHOUDDIN NAQShBAND - 718 hijriy sana – 1318 milodiy sanada dunyoga keldilar va xuddi o‘sha erda 791 hijriy sana -1389 milodiy sanada dunyoni tark etdilar. Muhamad Bobo Sammosiy hazratlari o‘z shogirdlari bilan birga Qasri Orifonga keldilar va go‘dak Bahouddinni ma’naviy farzandlikka qabul qilidilar. Haqiqiy shayxi, uni “uvaysiylik” yo‘li orqali tarbiyalab, kamolga etkazgan Abdulxoliq G‘ijduvoniy bo‘ladi.
Tasavvuf va falsafa. Tasavvufning tayanch g‘oyaviy sarchashmalari

Tasavvufning sof, toza, islomiy-diniy, falsafiy-diniy ta’limot ekanligiga alohida urg‘u bermoq kerak. Bu haqda ulug‘ so‘fiy Aziziddin Nasafiyning tasavvuf ahliga bergan ta’rifi buning isbotidir. «Bijilki, tasavvuf ahli fikriga binoan suluk (Olloh sari safar) yomon so‘zlardan xayrli so‘zlarga, yomon ishlardan xayrli ishlarga, zamima (buzuq) axloqdan hamida (maqgalgan) axloqqa, o‘z borlig‘idan Parvardigori olam borlig‘iga tomon harakat qilmoqlir».2 Nasafiy tasavvuf gariqnining asl mohiyati – Ollohga etishish, unga singib ketish, fano bo‘lish uchun pokiza ruhga, odob-axloqqa, xulq-atvorga ega bo‘lish kabi fazilatlardan iborat ekanligini ta’kidlaydi. So‘fizmning ontologik (borliq haqidagi ta’limot, borliqning mohiyati, shakllari, asosiy tamoyillari va umumiy belgilarini ifodalovchi tushuncha) kontseptsiyasi Ollohning birligi, yagonaligi, mutlaqtigi birdan-bir haqig ekanligini e’tirof egish va shu asosda moddiy borliq, dunyoviy olam voqelik emas, o‘gkinchi hodisa deb tasdiqlashga asoslangan. So‘fizmda eng muhim va bosh masalani Olloh, tabiat va inson to‘g‘risidagi masala tashkil ettan. Vahdat ul-vujud – panteizm ushbu masalani tasavvuf ta’limotining markaziga qo‘ydi (Ibn al-Arabi). Vahdat ul-vujud (borliqning birligi, uning mohiyati Olloh birligida ekanligi)ga asoslangan panteizm moddiy va ruhiy olamni aynan bir narsa deb hisobladi.

Tasavvuf va falsafa. Tasavvufning tayanch g‘oyaviy sarchashmalari

Zohidlik davri so‘fiylari (Ibrohim Adham, Hasan Basriy, Abu Hoshim Kufiy va boshqalar) taqvo va parhezkorlikni bosh maqsad deb bilgan bo‘lsalar, keyingi davr so‘fiylari, tafakkuriy- shuuriy rivojlanish – ya’ni dunyoni va Ilohni bilish, tanishni asosiy maqsad deb bilganlar. Birinchi davrni tasavvufning ibtidoiy davri sifatida tilga oladilar.
Oriflik davri deb ataganimiz ikkinchi davr ham (bu 9- asr o‘rtalaridan boshlanadi) bir necha bosqichlarga ega. Chunonchi, 9–10 asrlar – xonoqohlarning paydo bo‘lishi, tariqat rusumlarining shakllanishi davri. 11–12 asrlar – tasavvuf maktablari, silsilalarning tarkib topish davri. Bunda Misr, Bag‘dod, Basra, Buxoro, Nishopur, Termiz, Balx shaharlari tasavvuf va tariqat markazlari sifatida muhim rol o‘ynagan. Natijada Misr, Xuroson, Movarounnahr, Iroq va Turkiston maktablari shuhrat topgan.
Tasavvuf uzoq tadrijiy taraqqiyotga ega. Olimlar tasavvuf tarixini dastlab ikkiga ajratadi:
1. Zohidlik davri;
2. Oriflik davri.