Актуальные научные исследования в современном мире iscience. In. Ua

«MODERN SCIENTIFIC CHALLENGES AND TRENDS» 
SCIENCECENTRUM.PL 
ISSUE 5(39) PART 1 
ISBN 978-83-949403-3-1 
 
150
6)
shikastlanish va kasalliklar kelib chiqqanida dastlabki - 1 (birinchi) tibbiy yordam 
ko‘satish;
7)
davolashni, zarur hollarda dispanserlar va umumtarmoqli davolash muassasalarida 
tashkil qilish. 
Jahon Sog'liqni Saqlash Tashkilotining ma’lumotlariga ko‘ra va akademik 
Yu.P.Litsisinning
olib borgan tadqiqotlariga binoan inson sihat-salomatligi, ya’ni sog‘ligi 
quyidagi omillarga bog'liq:
1)
sog‘lom turmush tarzi – 55%;
2)
nasl-nasab-irsiy - 18%;
3)
atrof-muhit sharoitlari - 17%;
4)
sog'liqni saqlash uchun tadbirlar- 10%. 
Butunlay sihat-salomatlikda organizm a’zolari faoliyatining o‘zgarib turishi kuzatiladi. 
Ma'lum sharoitlarga ko‘ra bu ko‘rinishlar, keng doirada bir kuchayib, bir pasayib o‘zgarib turishi 
mumkin. Fiziologlarni ma’lumotlariga ko‘ra, organizm har bir a’zosida kattagina zahiraviy 
imkoniyatlar mavjud. Shunga e’tiboran, sog‘lom tana va uning ayrim a’zolari hamda tizimlari 
boshqarilish yo‘li bilan o‘z faoliyatini keng ko‘lamda o‘zgartirishlari mumkin. 
Sport tibbiyotining qonuniyatiga ko‘ra jismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ullanuvchi 
odamlarni tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish: 
dastlabki, takroriy, qo‘shimcha
turlarga bo‘linadi: 
Dastlabki nazorat
- ya’ni birinchi marta tibbiy ko‘rikdan o‘tkazishda jismoniy tarbiya va 
sport bilan shug‘ullanishga ruxsat etish - etmaslik masalasi hal qilinadi va tekshiriluvchini 
salomatligi to‘g‘risida ma’lumotnoma beriladi. 
Tibbiy ko'rik umumklinik tekshiruvi asosida olib boriladi. So‘rab - surishtirish (anamnez), 
ko‘zdan kechirish, paypaslash (palpatsiya); perkussiya, auskultatsiya va asbob uskunalar 
yordamida tekshirish usullari qo‘llaniladi. 
Bundan tashqari pasport ma’lumoti va sport anamnezi aniqlanadi. O‘quv trenirovka 
jarayonini tashkil etish uchun organlarning funksional imkoniyatlarini va ish qobiliyatini 
oshirish maqsadida maxsus sinamalar yordamida tekshiriladi. 
Takroriy nazorat
ko‘rikda jismoniy tarbiya va sport bilan muntazam ravishda 
shug‘ullanuvchilarning sog‘lig‘i, jismoniy rivojlanishi va funksional holatida sodir bo‘ladigan 
o‘zgarishlar tekshiriladi. Takroriy tibbiy ko‘rik bir yilda bir marta o‘tkaziladi. 
Qo‘shimcha nazorat
tibbiy ko‘rik, asosan musobaqa o‘tkazishdan oldin, bevosita 
sportchilarni musobaqalarda qatnashish masalasi ko‘rilayotganda o‘tkaziladi. 
Jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanuvchilar quyidagi tibbiy guruhlarga ajratiladi: 
asosiy, 
tayyorlov 
va
 maxsus tibbiy
. 
1. Asosiy guruh 
- jismoniy tayyorgarligi yetarli bo‘lgan sog‘lom yoki salomatligida 
deyarli o‘zgarishlar bo‘lmagan shaxslar asosiy tibbiyot guruhlariga kiradi. Bu guruhdagilar 
jismoniy tarbiyaning to‘la dasturini bajaradilar, sport bilan shug‘ullanishlari va musobaqalarda 
qatnashishlari mumkin. 
2. Tayyorlov guruhi
- sog‘ligida biroz salbiy o‘zgarishlar bo‘lgan jismoniy rivojlanish va 
jismoniy tayyorgarlikdan orqada qolayotgan shug‘ullanuvchilar kiradi. Ularga sport bilan 
shug‘ullanish qat’iyan man etiladi, jismoniy tarbiya normativlarini topshirish muddati 
uzaytiriladi, o‘quv mashg‘ulotlari soni ham cheklanadi. 

---