Aktivlar auditi 11-mavzu: aktivlar auditi reja

11.9. Moliyaviy qo’yilmalar (investitsiyalar)ni auditorlik tekshiruvidan o’tkazishda qo’llaniladigan ma’lumot manbalari.

Moliyaviy qo’yilmalarni auditorlik tekshiruvda foydalaniladigan axborot manbalari quyidagilarni o’z ichiga oladi:

0. 
   moliyaviy qo’yilmalarni buxgalterlik hisobida aks ettirish va soliqqa tortishni, hamda auditorlik tekshiruvidan o’tkazishni tartibga soladigan me’yoriy hujjatlar;
   
1. 
   buxgalteriya hisobotlari;
   
2. 
   korxonaning hisob siyosati to’g’risidagi buyrug’i;
   
3. 
   moliyaviy qo’yilmalarni hisobga oladigan sintetik va analitik hisob registrlari;
   
4. 
   moliyaviy qo’yilmalarni aks ettiradigan dastlabki hujjatlar.
   

Moliyaviy qo’yilmalar auditining ketma ketligi:
A. Umumiy muolajalar. Testlar nazorat quroli.

1. 
   Ichki nazorat tizimi bo’yicha test o’tkazish (INT);
   
2. 
   Buxgalteriya hisobi tizimi bo’yicha test o’tkazish (BHT);
   
3. 
   Buxgalteriya hisobi maqsadi uchun tuzilgan hisob siyosatining tahlili;
   
4. 
   Soliq hisobi maqsadi uchun tuzilgan hisob siyosatining tahlili;
   
5. 
   Ishchi schetlar rejasini tahlil qilish;
   
6. 
   Buxgalteriya balansi va buxgalteriya hisob registrlaridagi ko’rsatkichlarning bir xilligini tekshirish;
   
7. 
   Xujjatli tekshirishda tanlab olish miqdori va tuzilishi aniqlash.
   

B. Mohiyati bo’yicha muolajalar.

1. 
   Mavjudligi, huquqlari, to’laligini tekshirish;
   
2. 
   Moliyaviy qo’yilmalarni haqiqatda mavjudligini tekshirish;
   
3. 
   Moliyaviy qo’yilmalarga huquqiy tegishli ekanligini to’g’ri hujjatlashtirilganligini tekshirish;
   
4. 
   Moliyaviy qo’yilmalarni aktivlarga kiritilish mezonlariga mosligini tekshirish;
   
5. 
   Moliyaviy qo’yilmalardan olingan daromadlar va uning hisobini to’g’riligini tekshirish;
   
6. 
   Moliyaviy qo’yilmalar bo’yicha muomilalarni to’laligicha hisobda aks ettirilishini tekshirish;
   
7. 
   Moliyaviy qo’yilmalarni hisobotda baholanishini hisob siyosatiga mosligini tekshirish;
   
8. 
   Moliyaviy qo’yilmalarni uzoq muddatli va qisqa muddatli ekanligini tasnifini to’g’riligini tekshirish;
   
9. 
   Hisobotlardagi mavjud axborotlarni oshkor qilinishini tekshirish;
   
10. 
    Xato va kamchiliklarni taxminiy ro’yxati;
    
11. 
    Tizimli (sistemali) kamchiliklar to’g’risida ma’lumot;
    
12. 
    Tanlab tekshirish natijalarini tahlili;
    
13. 
    Me’yoriy hujjatlar bo’yicha aniqlangan kamchiliklar ro’yxati;
    
14. 
    Moliyaviy qo’yilmalar auditi bo’yicha xulosa.
    

Korxonaning hisob siyosati to’g’risidagi buyrug’i bo’yicha auditor quyidagilar bilan tanishishi mumkin:

0. 
   boshqa korxonalarning ustav kapitalida ishtirok etishdan olingan daromadlarni oddiy yoki operatsion faoliyatdan olingan daromadlar qatorida tan olish;
   
1. 
   moliyaviy qo’yilmalarni aks ettirish uchun foydalaniladigan ishchi schyotlar rejasi;
   
2. 
   qo’llaniladigan buxgalteriya hisobi shakli va korxona buxgalteriyasida tuziladigan hisob registrlari ro’yxati;
   
3. 
   moliyaviy qo’yilmalarni hisobga olish bilan bog’liq dastlabki hujjatlarning hujjatlar aylanishi (hujjatlar aylanish grafigi) bilan;
   
4. 
   korxonaning moliyaviy qo’yilmalari, qarz shartnomalarini rasmiylashtirishga ruxsat etilgan shaxslar ro’yxati; moliyaviy qo’yilmalarni hisobga olish uchun korxona tomonidan ishlab chiqilgan va tasdiqlangan dastlabki hujjatlar shakllari;
   

Buxgalteriya hisobining yagona jurnal-order shaklidan foydalanadigan korxonalarda jurnal-orderlar qo’llanilib, ularda hisobga qabul qilingan dastlabki hujjatlardagi axborotlar to’planadi va muomalalar aks ettiriladi.
Moliyaviy qo’yilmalarni hisobga olishda kompyuter dasturlaridan foydalanilganda schyotlar bo’yicha debet va kredit oborotlarining bosmadan chiqarilgan yozma nusxasining ma’lumoti tuziladi.
Moliyaviy qo’yilmalarning analitik hisob registri sifatida «Qimmatli qog’ozlarni hisobga olish daftari» tavsiya etiladi.
Qimmatli qog’ozlar bo’yicha muomalalar quyidagi hujjatlarga asosan amalga oshiriladi: ta’sis shartnomasi (boshqa korxonalar ustav kapitaliga investitsiyalar qilishda), qimmatli qog’ozlar oldi-sotti shartnomasi, qarz shartnomasi, depozit jamg’arma uchun shartnoma, qimmatli qog’ozlarni garovga qo’yish shartnomasi, oddiy shirkat shartnomasi (hamkorlikdagi faoliyat shartnomasi) va boshqalar. Auditor ushbu ko’rsatilgan shartnomalar qoidalarining qimmatli qog’ozlar bilan bog’liq muomalalarni tartibga soladigan boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlar talablariga mos kelishini tekshirishi lozim.
Moliyaviy qo’yilmalar auditida ma’lumot manbasi sifatida foydalaniladigan dastlabki hujjatlarga quyidagilar kiradi: qimmatli qog’ozlarni qabul qilish-topshirish dalolatnomasi, hamkorlikdagi faoliyatga qo’shiladigan ulushni qabul qilish-topshirish dalolatnomasi, umumiy ishni yurituvchi hamkor tomonidan mulklarni qabul qilish to’g’risidagi avizo, pul shaklidagi ulushlarni o’tkazish to’g’risidagi to’lov-topshiriqnomasi va bank ko’chirmasi (naqd pulsiz hisob-kitoblarda) yoki kassa chiqim orderi va kassa kirim orderining kvitantsiyasi (naqd pullik hisob-kitoblarda), qimmatli qog’ozlar qiymatini to’lash uchun beriladigan mulklar (aktivlar)ni rasmiylashtirish schet-fakturasi va nakladnoyi, qimmatli qog’ozlar va qat’iy hisobda turadigan blankalarning inventarizatsiya ro’yxati va boshqa hujjatlar.