Akril kislotasi

2.4.Akrilonitril

Akrilonitril (vinil tsianid) akril kislotasi nitrili.

Bodom isli rangsiz suyuqlik. Suvda eriydi, qaynash temperaturasi 77oS.

Kuchli ta`sir etuvchi zaxarli moddalar sinfiga kiradi.

Xossalari

Molekulyar massasi 53,06 g/mol`

Qotish temperaturasi -83,55oS

Alangalanish temperaturasi 2oS

Havodagi joiz kontsentratsiyasi 0,5 mg/m3

20osdagi zichligi 0,8064 g/sm3

Qovushqoqligi 0.40 mPa*s

Akrilonitril ko`pgina organik erituvchilar bilan istalgan nisbatda aralashadi, qisman suvda eriydi. Suv, benzol, metanol, CCl4 bilan azeotrop aralashmalar hosil qiladi.

Olinishi

Akrilonitril birinchi marta 1893 yilda etilentsiangidrinni fosfor oksidi yordamida degidrotatsiya qilish orqali olingan:

Sanoatda birinchi marta etilen oksidini HCN bilan ta`sir ettirib olingan:

Sanoat miqyosida kimyoviy ta`sirlarga chidamli bo`lgan kauchuk olingan 1930 yildan boshlab ishlatiladi.40-yillarda sintez qilishning boshqa usuli topilgan:

60-yillardan boshlab Sohio-jarayoni (katalizator – vismut fosfomolibdati) qo`llanila boshlandi:

Poliakrilonitril tola olish uchun asosiy xom ashyo sifatida akrilonitril ishlatiladi. Akrilonitrilni etilen, atsetilen va sinil kislotasidan, polipropilen va ammiakdan olishning bir nechta sanoat usullari mavjud.

Etilendan akrilonitril olish quyidagi sxema bo`yicha amalga oshiriladi:

Etilen etilenoksidgacha oksidlanadi:

Etilen sinil kislotasi bilan suvli muxitda, katalizator ishtirokida ta`sirlashishi natijasida etilentsiangidrin hosil bo`ladi:

Etilentsiangidrinni degidratatsiyalash vaqtida akrilonitril hosil bo`ladi:

Jarayon uzluksiz davom etadi va iqtisodiy jixatdan samarali hisoblanadi. Lekin bu usulda olingan akrilonitrilda ko`pgina qo`shimcha maxsulotlar bo`ladi, ulardan tozalash qo`shimcha sarf-xarajatlar bilan bog`liq.

Akrilonitrilni propilen va ammiakdan olish usuli keng tarqalgan. Bu usul akrilonitril ishlab chiqarish usullarini siqib chiqargan.

Sanoatda akrilonitril ikki xil usulda olinadi:

- Atsetilen va sinil kislotasidan;

- Propilen va ammiakdan.